Kunsthal Rotterdam: Binnenste Buiten, Boijmans Van Beuningen op bezoek.

Een deel van de enorme collectie uit de depots van de achterburen Museum Boijmans Van Beuningen werd langs de gigantische en nog steeds onvoltooide ondergrondse autoparking/regenwaterbuffer naar de Kunsthal versleept.
Ruim 1200 schilderijen waaronder talrijke spraakmakende kunstaankopen worden op een bizarre manier gepresenteerd. De tentoonstelling moet de indruk wekken dat je door en depot van Boijmans loopt en meteen geconfronteerd wordt met een kunstkamer uit de 17de eeuw, waar iedere hoek en kant benomen wordt door een schilderij, groot en klein, alle genres door elkaar. Het weet wel nieuwsgierigheid te wekken. In de depotsleuven hangen minder bekende werken met nauwelijks en inkijk tegenover elkaar met een nummer dat je kan uitvogelen op tweemaal drie flatscreens. Een wat merkwaardige en amateuristische toepassing van moderne media in dit genre. In drie grote historische groepen worden de depotstukken aangeboden. Een tiental topstukken zitten wat verborgen tussen het visuele labyrinth. Geen van de werken heeft een vermelding, behoudens de originele op de lijst. De liefhebbers van puzzelen kunnen zich uitleven met enkele geplastificeerde nummerkaarten opgesteld.
Opvallend wordt zo het enorme kwaliteitsverschil duidelijk tussen schilders van vroeger, de toppers waren echte toppers, de middenmoot kende uitschieters, en nogal wat bleken en bleven ondermaats, ook na een paar honderd jaar. Er hangen een paar familieportretten waarop de personages figureren als houten klazen. Kostbaar maar pijnlijk. Eenzelfde fenomeen bij de moderne stromingen waar vlakheid en visuele hoogstandjes de onbenulligheid van sommige werken hooguit nog als behang kan presenteren.
‘De tentoonstelling stelt de noodzaak van behoud en beheer van niet vaak getoonde objecten aan de orde. Voor eenmaal hangen?deze werken uit het depot gezamenlijk op zaal: ontdek uw favorieten in de veelzijdige collectie. De Kunsthal keert Museum Boijmans Van Beuningen letterlijk binnenste buiten! Verschillende musea in Nederland maken plannen voor of zijn bezig met de bouw van nieuwe depots. Er is veel ruimte nodig om alle kunstschatten uit de Collectie Nederland te bewaren. De tentoonstelling Binnenste Buiten stelt vragen als: Hoe bewaar je kunstschatten als je weet dat in het verleden vaak andere waarderingscriteria golden dan nu? Wat is de noodzaak van het behouden en bewaren van niet vaak getoonde objecten en welke dilemma’s spelen er? Hoe snel groeit de Collectie Nederland en is ontzamelen niet een beter antwoord dan de bouw van nieuwe depots? En tenslotte, kunnen instellingen zonder collectie zoals de Kunsthal niet actiever ingezet worden om de schatten in de depots van Nederlandse musea beter zichtbaar te maken voor het publiek?’
Terecht vragen die hier geen antwoord kunnen krijgen.
Nog tot 24052010.

Made in Holland, uitvindingen en innovaties.

Kunsthal Rotterdam presenteert in samenwerking met het Nationaal Archief en de Technische Universiteit Delft een veelzijdige familietentoonstelling over Nederlandse uitvindingen en innovaties. ??Waarlijk een tochtje door een recentere versie van hollands glorie. Een reeks vernuftige ontwerpen en modellen, zeer divers filmmateriaal, octrooien en verfijnde tekeningen die duidelijk maken waarom en hoe Nederlanders uitvinden en innoveren. Vooral vroeger tot het laatste kwart van de XX ste eeuw. De tentoonstelling laat op een verrassende manier zien hoe allerhande problemen door de eeuwen heen zijn opgelost, hoe nieuwe producten worden uitgetest en hoe kleine ontwerpen onze samenleving kunnen veranderen. De collectie octrooien en tekeningen van het Nationaal Archief uit de periode 1580 tot 1990 vormt samen met de proefmodellen en ontwerpen van de TU Delft een indrukwekkend overzicht van wat Nederlandse uitvinders en ontwerpers door de eeuwen heen hebben voortgebracht. Er zijn tekeningen te zien van beroemde uitvinders als Simon Stevin en Jan Adriaanszoon Leeghwater naast de ingenieuze windbestendige SENZ stormparaplu of praatpaal van industrieel ontwerpers uit Delft. In een windturbine worden bezoekers uitgedaagd de paraplu op stormvastheid te testen.

Na de niet zo geheime geheimen van Syrische lingerie (!) te hebben doorstaan en een reeks historische trapautootjes te hebben bewonderd, blijken vooral Carolein Smit en Nicole Segers op de topverdieping de moeite waard.
Smit biedt met haar Huid en Haar prikkelhaasjes met een geveinsde arrogantie of een rode spaghetti baby die je met ontvelde grimas toelacht: balanceren tussen nieuwsgierig en walging, aantrekken en afstoten. Het heeft iets van katholieke relieken die door de eeuwen met edelstenen en goud werden bekleed om hun uitstraling meer gewicht te geven voor de argeloze gelovigen, de toeschouwers van ouder leed.

Ontmoetingen langs de Bosporus.

Nicole Segers daarentegen houdt het met haar foto’s uit 2007 langsheen de Bosporus beleefd en boeiend. Ze tast de grens af tussen Europa en Azi? waar deze Istanboel doorklieft. Met de veerpont van de grote heen en weerwolf waakt ze over ontmoetingen tussen oost en west, maar niet als clich?s. Ze doet het met liefde en respect en vooral vanuit de schijnbare rust van het water en het uitzicht op de verschillende delen van d? stad: ‘Eis t?n polin’. Dat maakt haar foto’s indrukwekkend en uitnodigend.

Rik Torfs, Wie gaat er dan de wereld redden? – uitg Van Halewyck 2009

Zoals steeds slaagt Rik Torfs erin om weer als discrete gymleraar op te treden bij zijn programma van gymnastiek voor de geest van de lezer. Hij doet het met brio en je voelt zijn plezier in zijn zinnen. Hij laat de lezer dan ook delen in de intellectuele pret waarmee hij ondermeer zijn eigen politieke ambitie-ballonnetjes heeft gewogen en te licht bevonden. Hij doet het voorzichtig en glunderend en de lezer is niet boos wanneer hij zich erin geluisd voelt. Rik Torfs laat echter obstinaat de machtsvraag in het midden. Voor wie de wereld gaat redden is dat een ondraaglijke handicap. Al weet hij dat in kerkelijk recht redelijk te compenseren. (‘Het kerkelijk wetboek heeft het niet over mensenrechten, maar over plichten en rechten van de christengelovigen. Plichten en rechten. In die volgorde. p.99) Hij heeft de relativiteit van zijn eigen denken leren toetsen aan dat van Rik Torfs, en dat laat vaak een fijn schurend gevoel na. Schurend, zeker, want hij weet zijn lezers nog steeds hinkelend te lokken: nu eens op een linker-, dan weer op een rechterbeen, een intellectueel hinkelspel. Fijn ook, want zonder grove truken laat staan unieke zekerheden die door de strot moeten geramd. Rik Torfs haalt ze zelf met vaardigheid onderuit. Hij maakt het zelfs begrijpelijk hoe draaglijk, ja zelfs aangenaam, het geloof in de verrijzenis kan zijn. Torfs behandelt individualisme, trouw en solidariteit, normen en waarden, leven en dood. Rik Torfs lezen is balsem voor de ziel, ook van de ongelovige.

20. Je kunt immers ook knielen om je van anderen te onderscheiden. Hen op hun fouten te wijzen. Wie knielt verheft zich om wie niet knielt te vernederen.

23. Gustave Thibon: ? La solidarit? devient enfer d?s qu?on veut en faire un paradis?.

31.Gustave Thibon ziet in krampachtige trouw een cultus van het ik: ?Alle omstandigheden om mij heen kun je veranderen, maar ik voor mij verander niet, omdat ik het niet wil. Mijn verbintenis is niet afhankelijk van de levende uitwisseling waarover jij spreekt, zij heeft voor mij een absolute waarde, geheel op zichzelf, en ik zal haar nakomen tot elke prijs.?

49-50. Omdat de universiteiten hun kritische functie niet meer kunnen of willen vervullen, vluchten ze in een moreel discours. Als ze niet langer de nieuwe idee?n leveren, dan toch de moraal. Door zich op moraal en solidariteit te storten proberen hun rectoren hun macht te herwinnen. (...) De laatste decennia zijn ze zo gewoon geraakt om zich naar regeltjes te plooien, dat ze zich nauwelijks nog een werkelijkheid kunnen inbeelden die niet door die regeltjes wordt beheerst.

86. Daarbij moet worden gedacht aan een variabel solidariteitsmodel. De West-Europese solidariteit blijft bestaan. Ze moet ook in de toekomst een pijler zijn van onze samenleving, zelfs al levert ze ons dat tegenvoer Amerikanen, Indi?rs of Chinezen concurrentieel nadeel op (vaak cynisch ge?xploiteerde) schaamte en morele verontwaardiging, is er nood aan een meer pragmatische solidariteit die in het begrip zelf gradaties durft te ondertekenen, gradaties die trouwens vak overeenstemmen met de keuzes van het solidaire individu.

95. Gedeelde waarden maken het leven draaglijk. Hun charme bestaat erin dat ze niet als vrijheidsbeperkend worden aangevoeld.

97. Wanneer waarden niet langer door de burgers worden gedeeld, zijn er normen om deze lacune te ondervragen. Waarden zijn niet afdwingbaar, normen wel. De norm versterkt de waarde niet, hij vervangt haar.

98. Iets wat je spontaan doet, kan het voorwerp van rebellie worden wanneer het verplichtend wordt gesteld. (...) Als een waarde die ik altijd heb nagestreefd plotseling, zonder dat ze van inhoud verandert, tot norm wordt verheven, heb ik de neiging de nieuwe norm meteen te overtreden. De norm berooft de mensen immers niet alleen van hun autonomie, maar ook van de mogelijkheid om genereus te zijn.

101. Toch gaat er een zekere charme uit van de Romeinse norm. eerder dan een echte norm, is hij een officieel erkende en bekroonde waarde, zonder dat hij in het persoonlijke leven van concrete mensen dwingend afdwingbaar wordt. Niettemin kleeft er ??n belangrijk nadeel aan de Latijnse normcultuur: je moet een insider zijn om te weten wanneer het echt serieus wordt. Wanneer de norm niet alleen om eerbiediging, maar ook om naleving vraagt. Het volstaat niet te lezen wat er staat, zwart op wit. Je bent verplicht een kunstenaar te zijn om in te schatten of de norm naleving vereist. Een kusntenaar? Op zijn minst een levenskunstenaar. Dat vinden wij niet fijn, want levenskunstenaars wensen wij niet te worden.

119. Je dient je onder te dompelen in het bloedeloze jargon van de onderwijskundigen, een beroepscategorie die er alles aan doet om de bijzonder simpele redeneringen die zij ontwikkelt in een ontoegankelijke jargontaal te verpakken, zodat ze voor de gemiddelde burger volledig ontoegankelijk worden en er dus een schijn van geleerdheid ontstaat.

131. Normen en waarden zijn geen synoniemen. Waarden zijn gedragswijzen die door mensen spontaan worden gevolgd. Normen worden opgelegd en zijn afdwingbaar. Naarmate de waarden sterker verdampen, is er nood aan meer normen, maar dat is geen succes, en allerminst een teken van maatschappelijke gezondheid.

148. Gruwelijk is de samenleving waarin aan niemand iets te verwijten valt.

162. De idealistische Chirojongens die in de jaren zestig of zeventig van de vorige eeuw plotseling mao?st werden in plaats van naar het priesterseminarie te trekken zoals amper een decennium voordien, veranderden niet echt van mening. Ze ruilden de ene zekerheid voor de ander in, belangrijk was vooral dat ze geen dag zonder zekerheid waren.

196. Wat iedereen kan delen, of toch zou moeten delen, is een publieke redelijkheid die wetenschappelijk kan worden onderbouwd. Daarnaast is er een soort van private, minder wetenschappelijke redelijkheid die je niet zomaar met anderen kan bespreken en al zeker niet kan opdringen. Het gaat daarbij niet langer om het zuiver rationele. Onze gevoelens sijpelen erin binnen en kleuren de idee?n.

202.Over smaken, kleuren en vrouwen kan niet worden gediscussieerd. Wat een ongelooflijke onzin! Want waarover zouden we anders in godsnaam moeten discussi?ren?

207. Over twijfel gesproken. Zit daar niet een groot deel van de spirituele identiteit van Europa? Europeanen hebben geleerd te twijfelen. Doe je dat niet, en heb je altijd gelijk, dan dreig je de andere, die helaas altijd ongelijk heeft om die reden te vermoorden. Dat hebben wij in Europa heel vak gedaan, denk maar aan de godsdienstoorlogen. Ook later speelde een gebrek aan twijfel ons parten. Adolf Hitler zal wellicht neit worden herinnerd als de man die zijn volk leerde twijfelen. Twijfel bevrijdt ons van fanatisme. Twijfel en humor, die natuurlijk ook een vorm van twijfel is, omdat humor wat absoluut lijkt van zijn voetstuk haalt.

222. Maar de vrijheid die het risico inhoudt dat er echt een mening wordt vertolkt die geprefabriceerde gedachten verstoort, stuit nog steeds op meer argwaan dan doorgaans wordt vermoed. Zeker aan de universiteiten, maar ook in creatieve milieus.

238. We zijn ons verrijzenisgeloof kwijtgespeeld omdat we bang zijn om te dromen en te vertrouwen.

22 februari 2010
Het vijfde Gravensteenmanifest: Driemaal links is ook rechts.

Politiek links in Vlaanderen smelt weg. Klopt het hart van de Vlamingen inderdaad rechts, zoals de recente publicatie, Rechts Vlaanderen van Henk de Smaele, beweert? Of is het eerder zo dat de kiezers zich niet meer herkennen in wat ?linkse partijen? hen te bieden hebben? De Gravensteengroep, bestaande uit leden met verschillende politieke en ideologische achtergronden, neigt naar het tweede antwoord.

Ten eerste stelt links geen structurele hervormingen meer voor, maar beperkt het zich tot een sociaal beleid. Links voert geen economische strijd meer. Ten tweede kiest links na de sterke opkomst van rechts in Vlaanderen voor de moraliserende reactie. Het morele oordeel vervangt analyse en onderzoek. Links hypothekeert hiermee zelf de mogelijkheid tot effici?nte politieke acties. Ten derde: ter compensatie van zijn slinkende kracht in Vlaanderen, teert links op de macht van de linkse partijen in Franstalig Belgi?.

Precies de weerstand van de Franstalige partijen tegen een democratische staatshervorming verhindert echter de effici?nte organisatie van een sociaal beleid. Dit beleid omvat de belangrijkste hefbomen voor een herverdeling van de welvaart, zoals fiscaliteit, sociale zekerheid en arbeidsmarktbeleid. ?Solidariteit? in Belgi? lijkt steeds meer op liefdadigheid, omdat de federale overheid geld verdeelt zonder structurele aansporing tot economische aanpassingen of tot politieke verantwoordelijkheid (onder meer door de Bijzondere Financieringswet 1989). Vlaams links biedt geen verzet, want het denkt in termen van de Belgische machtsstructuren. Zo gaat het echter voorbij aan de culturele en sociale strijd van zijn eigen verleden. De Rode Leeuwen zijn tricolore muizen geworden.

De linkse leegte

Linkse politici hebben de opmars van de (neo)-liberale politiek niet tegengehouden, integendeel: sinds het einde van de jaren 1980 hebben ze mee overheidsbedrijven geprivatiseerd, de pensioenen naar de beurs verplaatst, regelgeving en controle op de financi?le markten afgebouwd (Schr?der in Duitsland, Jospin in Frankrijk, het duo Blair-Brown in Groot-Brittanni?, Clinton in de VS). In Belgi? tolereert links een onrechtvaardige fiscale politiek.

In deze context vormt ?solidariteit? niet langer de inzet voor een politiek-economische strijd ter verdediging van de zwakkeren. Die solidariteit garandeert zelfs geen billijke herverdeling meer. Links legitimeert de eigen inertie door te stellen dat het (neo)-liberalisme de enig overblijvende ideologie is waartegen het, ook op Europees vlak, bitter weinig vermag. Het bewijst lippendienst aan een slecht omschreven ?solidariteit?, maar staat sprakeloos tegenover het onbeperkte streven naar winstmaximalisatie.

Het potenti?le linkse electoraat haakt af, omdat deze voorgestelde ?solidariteit? hoofdzakelijk inspanningen vraagt van de traditioneel belangrijkste component van dat electoraat, namelijk de werkende bevolking. Opdat zij zonder morren zou bijdragen aan banken in crisis, aan schatkisten zonder bodem, en aan nieuwkomers in nood.

Links spitst zich intussen toe op het sociaal beleid. Daardoor verschuift zijn doelpubliek van de werknemers naar de sociaal hulpbehoevenden. Als deze laatste groep vandaag een linkse stem uitbrengt, dan doet ze dat om iets te behouden, niet om iets te veranderen. Tegenwoordig is er dan ook geen strijdend electoraat meer dat zich in een politieke partij verenigt. Er zijn slechts politieke partijen op zoek naar een electoraat.

Elke linkse beweging heeft een verankering in de bevolking nodig. Maar een eigen volksbeweging klinkt wel meteen verdacht voor links in Vlaanderen. Links houdt dan ook weinig rekening met de verzuchtingen van zijn traditionele electoraat uit angst voor de associatie met rechtse partijen. Met het kiezersvolk dat naar populistische partijen overloopt wil dit links niets te maken hebben. Wie van links identificeert zich immers nog met de arbeidsklasse? Niemand die in politieke zin macht heeft. Maar links denkt wel te kunnen overleven dankzij Belgi?... Zo draait de spiraal neerwaarts. Het klassieke electoraat van links kiest nu voor rechts. Wie overblijft op links kijkt naar Belgi? voor steun. Belgi?, schijnbaar de enige garantie dat rechts niet het hele politieke spectrum overneemt.

In werkelijkheid is het precies de Belgische constructie die haaks staat op een progressief project. Ondertussen lijkt Vlaams links enkel nog betekenisvol voor wie meegaat in de illusie dat Belgi? een soort non-identiteit biedt waarbinnen een louter sentimenteel voorgestelde ?solidariteit? mogelijk is. De rechtse partijen in Vlaanderen worden groter, want met zijn elitaire opstelling heeft dit links zichzelf de pas afgesneden om een volwaardige beweging te kunnen worden.

De linkse politieke actie wordt dan vervangen door het morele (voor)oordeel. Zo?n houding laat niet langer toe dat er nog kritische vragen worden gesteld bij de organisatie van de (federale) staat. Zelfs niet als die staat minder democratisch wordt en de ontwikkeling van de solidariteit steeds meer beperkt.

Vragen bij de Belgische organisatie van de ?solidariteit?

Solidariteit op lange termijn verzekeren veronderstelt ingrijpende veranderingen aan de huidige status quo. Een systeem wordt pas solidair, geloofwaardig en aanvaardbaar wanneer het effici?nt, doorzichtig en met politieke verantwoordelijkheid wordt georganiseerd, wanneer het dus anders verloopt dan in Belgi? het geval is. Dit veronderstelt een duidelijke reorganisatie van de solidariteit tussen regio?s, zonder de federale overheid als mistgordijn.

Geeft men met deze positie toe aan rechts in Vlaanderen? Neen, want een staatshervorming dient niet om de solidariteit af te schaffen, maar om haar mogelijk te maken als iets dat de liefdadigheid overstijgt. Een open pleidooi voor meer autonomie zou de linkse partijen in Vlaanderen juist kunnen versterken.

Zal een hervorming van de solidariteit de verarming van de bevolking in het zuiden van het land met zich meebrengen? Niet noodzakelijk. De duidelijkste verliezer van een structurele hervorming is de huidige Franstalige politieke elite, die aan invloed verliest naarmate ze verantwoordelijk wordt gesteld voor het door haar gevoerde beleid. Hoe kan dat een slechte zaak zijn voor de gewone burger?

De Belgische natiestaat verliest in elk geval op twee niveaus aan belang. Het politieke zwaartepunt verschuift naar de regio?s en de economische markt kent steeds meer een Europese of zelfs globale integratie. Links heeft er dus alle belang bij de organisatie van deze veranderingen goed te begeleiden en op de evolutie te anticiperen. Indien links elk streven naar een staatshervorming, ook uit progressieve hoek, probeert te herleiden tot een voorbijgestreefd en ?ego?stisch? romantisch nationalisme, vervreemdt het verder van zijn bestaande en potenti?le kiezersvolk, dat zich terecht vragen stelt bij de Belgische constructie. Belgisch links slaagt er niet in om het sociale en fiscale beleid transparant, effici?nt en met politieke verantwoordelijkheid te organiseren. Ondertussen strijdt links evenmin tegen het systeem dat de economische crisis veroorzaakte. De ?solidariteit? wordt gegijzeld door het partijpolitieke machtsspel. Ze leidt niet tot gelijkwaardigheid. Vlaams links implodeert dan ook door zijn voorkeur voor de oude Belgische machtsstructuren. Wie zich in Vlaanderen links voelt, blijft verweesd achter.

Etienne Vermeersch, Jan Verheyen, Frans-Jos Verdoodt, Piet van Eeckhaut, Jan Van Duppen, Luc Van Doorslaer, Jef Turf, Johan Swinnen, Hugo Stevens, Brigitte Raskin, Jean-Pierre Rondas, Yves Panneels, Bart Maddens, Karel Gacoms, Paul Ghijsels, Pierre Darge, Paul De Ridder, Dirk Denoyelle, Peter De Graeve, Eric Defoort, Jo Decaluwe, Willy Courteaux, Jan Bosmans, Tinneke Beeckman, Ludo Abicht.
www.gravensteengroep.org

Fotomuseum Antwerpen – Carl De Keyzer ‘Congo (belge)’ en ‘Congo belge en images’ nog tot 16052010

De ellende is niet te overzien, zelfs in kleur wordt de schrijnende tegenstelling met de bijna 100 jaar oude fotocollectie uit het Museum van Tervuren niet minder erg.

?Congo (belge)? van Carl De Keyzer is een unieke fotoreeks met historische betekenis, die confronterend is omdat ze zowel vragen oproept bij de manier waarop Belgi? deze kolonisatie architecturaal en urbanistisch heeft ingevuld, als bij de oorzaken van de huidige staat van chaos en verval. Het is het eerste allesomvattende fotografische project dat over Congo gemaakt is.
?Congo Belge en images? vormt de neerslag van een ?ontdekkingsreis? doorheen de immense fotocollecties van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. Fotograaf Carl De Keyzer en architectuurhistoricus Johan Lagae kozen bijna 100 zeldzame of nog nooit eerder gepubliceerde foto?s van Belgisch Congo uit de museumarchieven, waarvan het merendeel dateert uit de periode 1885-1908.
De tentoonstelling biedt geen historische overzicht van de fotografie in Belgisch Congo en focust evenmin op de koloniale beeldvorming of het gebruik van foto?s in de koloniale propaganda. Ze plaatst daarentegen de koloniale fotograaf als auteur op de voorgrond. Via actuele reproductietechnieken worden? beelden die stammen uit de vroege periode van de koloniale fotografie hier voor het eerst in hun volle detail getoond.
Door de keuze voor onconventionele beelden die vaak in de archieven verborgen zijn gebleven, biedt ?Congo belge en images? tegelijk ook een blik op een ongekende, complexe koloniale realiteit die ons dwingt het verleden van Belgisch Congo op een andere manier te bekijken.

Juist, ja. Daartoe word je als toeschouwer waarlijk gedwongen.
De ellende is niet te overzien, de chaos peilloos, het gevoel van verlies en miserie onoverzichtelijk.
Je zou nog respect krijgen voor de Kongolese ambtenaar die zich afvraagt waarom de Belgen niet gewoon terugkomen, zij kennen Congo toch beter en vooral gingen zij volgens hem heel wat beter om met de inboorlingen dan de Chinezen die er nu aan zet zijn.
Je zou Karel De Gucht nog gelijk geven als hij verklaart dat de Kongolese elite eerst orde op zaken moet stellen in eigen land voor ze wat dan nog kunnen vragen of eisen.
Je zou monseigneur Van Gheluwe, bisschop van Brugge, nog gelijk geven dat het niet kan dat Afrikaanse priesters in Vlaamse parochies het woord Gods verkondigen omdat ze daardoor als onderdeel van de reeds zeer beperkte intellectuele elite aldaar hun volk en land beroven van een geschoold iemand, zij het dat de scholing zich doorgaans beperkt tot het Woord Gods.
Adembenemende ellende.

Brugge Poezie in Dubbeltijd – Een ritselende revolutie

In Brugge kan het goed zijn om je stappen te horen tussen gevels van vergeten dromen en verlaten angsten omdat in een koude waterige zon langs een traject waar nauwelijks toeristenstromen komen, een vers als excuus kan dienen om na een fijne tafeltijd bij Zeno – de voetstappen te volgen van wie ons is voorgegaan.

Zeno, het hoofdpersonage van Marguerite Yourcenars historische roman ?Het hermetisch zwart?, is een arts, alchemist en reiziger, geboren en opgegroeid in het 16e eeuwse Brugge.
Zijn persoon staat voor het ontstaan van het vrije denken.
Zijn zoektocht naar bewustwording, doorheen Europa, en in het bijzonder in de alchemie oversteeg het toenmalig erkende normbesef.
Dit huis staat op haar beurt voor een zoektocht naar smaken, producten en bereidingen die door hun alchemistisch proces het gewone naar het buitengewone laten evolueren.
In vrijheid van geest creatief omgaan met de materie is het doel.

Voorwaar een boeiende opening voor een culinaire reis.

In haar ?Carnets de Note de L?Oeuvre au Noir? schrijft Yourcenar: ?In 1971 ben ik in de straten van Brugge alle gangen van Zeno nog eens nagegaan (?) Ochtendwandelingen, een hele aprilmaand lang, soms in de zon, vaker in nevel of motregen. En met mij Valentine, het mooie, lieve, blonde wezen, dat krachtig blafte tegen de paarden (wat ik haar belette), dat vrolijk over de binnenplaats van Gruuthuse rende, dat in de tuin van het Begijnhof rondsprong tussen de narcissen ? en nu (zes maanden later, 3 oktober 1971) even dood als Idelette, als Zeno, als Hilzonde.
Yourcenar hield ook heel veel van de buurt rond de Sint-Annakerk en de Jeruzalemkerk, die gewijd was aan de Heilige Elisabeth van Hongarije die ze als kind had uitgebeeld in de processie op de Zwarteberg. Bij zijn vertrek uit Brugge vraagt Zeno aan Wivine die bij haar oom, pastoor van de Heilig Kruiskerk van Jeruzalem te Brugge, woont om een bundel te maken van zijn schriften om ze naar Jean Myers te brengen.

?Deze buurt is nu ook in de wandeling van Gwy Mandelinck voor ‘Een ritselende revolutie’ opgenomen en ten uitzonderlijken titel is de Jeruzalemkerk deze keer wel toegankelijk en zeer de moeite.

Bij het Gezellemuseum is het goed ‘Dien avond en die rooze’ te kunnen beluisteren voor Eugeen Van Oye.
In de Sint Annakerk gaat de prins van de Nederlandse dichters verder ? ‘k Hoorde zo geerne de veugelkens schufelen.
De O.L.V. Ter Potterie kerk met Bart Moeyaert, Jozef Deleu en Dirk van Bastelaere is zeer de moeite, niet alleen om de verzen en het belendende Hospitaalmuseum met de Alzeheimerblues van Erwin Mortier en Dirk Roofthooft die Moedermomenten van Sylvie Marie leest.

Bozar – El Greco – Domenikos Theotokopoulos 1900

Nog tot 09052010 in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel is het fenomenaal visitekaartje te zien van het Spaanse voorzitterschap van de EU: El Greco.
Hij was een kunstenaar die leefde en werkte op grenzen – vanuit de Kretenzische Renaissance naar Veneti?, Rome en Toledo.
Zo kon hij een unieke stijl ontwikkelen die door zijn tijdgenoten niet altijd gewaardeerd werd, ondanks een fenomenaal commercieel inzicht.
Zijn mani?risme en kleurgebruik onthulde teveel van het schimmenspel achter de religieuze en profane kamerschermen van de macht.
Zo beeldt hij op ?El caballero de la Mano en el Pecho? vermoedelijk Juan de Silva uit, markies van Montemayor en notario mayor van Toledo.
In zijn portretten weet hij oneindig veel beter dan toen gebruikelijk was bij de picturale toppers het karakter te suggereren van de afgebeelde personen.
Hij slaagt erin een indringende driehoeksverhouding te realiseren tussen het personage, de toeschouwer en de schilder.
Voor vele door hem geschilderde machtigen was dit ongetwijfeld een moeilijke confrontatie.
De markies van Montemayor wordt gekonterfeit als het ideaalbeeld van de katholieke edelman, in het teken van trouw – die borg kan staan voor al het geld en de macht die hem wordt toevertrouwd – waar iedere toeschouwer ?n hijzelf goed weet dat in deze pose, kleding en zwaard meer te verbergen dan te betekenen hebben.
Dat de Spaanse Grandes en prelaten bij de unieke en onthullende combinatie van iconenkunst, chiaroscuro, kleurenspel en mani?risme een onbehaaglijk gevoel hadden, is dus niet verwonderlijk. Zijn altaarstukken en wedstrijdopdrachten voor het hof werden met zoveel argwaan bestudeerd door de zeer eerwaarde, geleerde en hoogedelgeboren juryleden, dat hij telkens buiten de boot viel als offici?le schilder van de macht.
Toch slaagde hij erin een commercieel atelier op te richten dat hem en zijn familie ruim economische succes opleverde.
Door de vergelijking van de portretten van o.m. Diego de Covarrubias met die van tijdgenoten is de tentoonstelling ook didactisch boeiend voor de moderne westerse ontwikkeling van de portretkunst en de invloed van El Greco hierop.
De discussies over het afbeelden van het menselijke portret in “>?Ik heet Karmozijn? van Nobelprijswinnaar literatuur Orhan Pamuk is bij de schilderijen van El Greco te volgen:
?De Italiaanse meester had de Venetiaanse edelman zo afgebeeld, dat je meteen kon zien dat hij het was en niemand anders. Als je die man nooit gezien had en men vroeg je hem te vinden, dan zou je hem dankzij dat schilderij, onmiddellijk herkennen in een menigte van duizenden mensen. De Italiaanse meesters hadden een stijl en vaardigheid ontwikkeld waarmee je onverschillig welke man kon onderscheiden van ieder ander, niet dankzij zijn kleding en onderscheidingstekenen, maar dankzij zijn gezicht. Een portret noemen ze dat. ?Als je gezicht op zo?n manier wordt afgebeeld, al is het maar een keer, vergeet niemand je meer. Iemand die naar een afbeelding van jou kijkt voelt je in zijn nabijheid, al ben je nog zo ver weg. Ook iemand die je nooit in levende lijvige gezien heeft, kan, jaren na je dood, oog in oog met je komen, alsof je tegenover hem staat.? Orhan Pamuk, Ik heet Karmozijn ? uitg. Arbeiderspers (39-40)

De catalogus is een schitterend handwerk, vooral omdat door Ana Carmen Lav?n Berdonces zonder taboes wordt ingegaan op de historische betekenis van El Greco en de constructie van de mythe rond hem in Toledo bij de vorige eeuwwisseling. Deze mythe zou later passen in de offici?le cultuurpolitiek en een ferme aanzet geven tot cultuurtoerisme aan het einde van de XIX de eeuw. Met Primo de Riveira en Franco werd de Toledaan ingepast in het conservatieve nationalisme dat een loden deken over Spanje zou spreiden.

Wie was El Greco voor de meeste mensen? Een sombere, donkere,groene, blauwe, gele schilder bij wie het blote vlees lijkt op dat van de doden en het rode vernis, stolsels van pas geronnen bloed…? Emilio Pardo Barz?n.

El Greco 2 El Cubismo Elsene