Al ben ik van dat laatste woord niet meer geheel zeker. In die tijd had ‘manager’ nog een andere bijklank. Een minder mooie.
Dat is in de voorbije dertig jaar wel even anders geworden. Al keert de appreciatie van het woord tegenwoordig weer snel.
In de hand of in toom houden is doorgaans ook niet meer van toepassing op de managers zelf.

Het werd al snel een pijnlijke confrontatie tussen een jonge dokter en een wat oudere patiënt die in de knoop zat met zijn insulinetherapie. Nog voor de wereldbekende Belgische tennissters geboren waren, hadden wij reeds de insulineschema’s onder de knie voor ingewikkelde wedstrijdschema’s van vrouwelijke tennissterren met suikerziekte. Al dan niet menstruerend en liefst tegen de klok vlogen ze als sportieve diabeten de wereld rond en wij dienden examengewijs hun insulineschema’s aan te passen naar uur en hoeveelheid. Dus was de monitoring van mijn bejaarde patiënt makkelijk.
Hij kreeg uitgebreide instructies, een opschrijfboekje en een glucosemeter en kon ermee aan de slag.
Dat dachten wij althans in onze jeugdige overmoed.

Na enkele weken succesvolle aanpassingen werd ik ‘s nachts voor een dringend huisbezoek opgeroepen want hij kon zich na een bingo avond niet meer in de hand houden. Verward en manisch ging hij te keer. Het duurde eindeloos eer ik met glucagon zijn hypo kon keren.
Een week later gooide hij alle spullen voor zijn diabetes monitoring op mijn bureau met de mededeling: ’Wie is hier nu eigenlijk dokter? Gij of ik?’

Daar ging mijn prille succes in de zelfredzaamheid bij diabetespatiënten.
Een thuisverpleegster zou opnieuw iedere dag liefst twee keer insuline komen spuiten.
En toch waren er ook patiënten die nauwkeurig en met enige fierheid hun eigen ziekteproces in toom konden houden. Zij volgden niet klakkeloos de voorgedrukte schema’s van medicijnen en meetwaarden. Zij waren actief betrokken en dachten na over zichzelf en hun toekomst.

Dezer dagen werd ik op visite gesommeerd door een man die vond dat de toestand van zijn schoonvader dermate zorgwekkend was dat er dringend diende opgetreden. Ik was waarnemer voor hun eigenlijke huisarts en kende patiënt en familie van haar noch pluim.
De ernstig zieke bejaarde was net voor de tweede keer ontslagen uit een turbulente ziekenhuisopname. Hij bleek daar te hebben verklaard dat hij niet meer gereanimeerd wou worden.
Hij ging naar huis om te sterven. Hij had zichzelf reeds opgebaard in een smal verpleegbed met het laken strak om hem heen. Hij fluisterde op mijn vragen en had geen pijn. Hij glimlachte alleen maar.

Samen met zijn vrouw, dochter en schoonzoon probeerde ik het begeleidend papierwerk te doorlopen. Zo wist ik ook een beetje waar het hier om ging en kon ik hun reacties peilen.
Do-Not-Reanimate was niemand van hen bekend. Het terminale karakter van zijn hart- en nierfalen evenmin. In het ziekenhuis had men enkel gevraagd of ze de verzorging thuis zouden aankunnen. Dat hadden ze volgaarne bevestigd.
Met een opgeschoonde lijst medicijnen en een summiere ontslagbrief was de patiënt afgevinkt volgens de regels der ontslagkunst.

Daar zat ik dan met zijn geliefden te zwijgen en de aanhankelijke hond van mijn broek te strelen tot zijn vrouw plots zei: ‘Nou dokter, daar hebben we nu al die tijd op gewacht. Zo’n echt ouderwetse dokter die nog eens goed uitlegt waar het allemaal op staat. Mijn man gaat dood en hij wil niet meer naar het ziekenhuis.’

Een echt ouderwetse dokter, dat ik dat na dertig jaar medische en politieke illusies nog moet meemaken.
Ik geef toe, het hakte er behoorlijk in. Van alle nieuwerwetse en intussen ook al verouderde concepten blijft er nauwelijks nog wat overeind. Van alle recente gebazel over beslissingsbomen, stroomdiagrammen, Elektronische Patiënten Dossiers met SOEP registraties zonder vrije tekst en ga maar door, rest in fine een echte ouderwetse dokter.

En toch had deze oude dame gelijk. Onze generatie – die het allemaal anders zou maken met patiëntendossiers en zelfs computers, laptops en datawolken – verdwijnt en wordt in Nederland vlotjes opgevolgd door grote huisartsenpraktijken.

Investeerders kopen massaal huisartsenpraktijken op. Handige huisartsen proberen hetzelfde en zien zich graag manager van grote conglomeraten waarin niet weinig geld omgaat en dus beleid moet gemaakt en geleid worden.
Graag zetten ze deeltijdse huisartsen in loondienst met een paramedische omkadering in de frontlijn en streven naar een marktconforme rentabiliteit.

Zo woekert ook in de gezondheidszorg de echte huiszwam. Zorgverleners dreigen ieder inzicht in ziekte en gezondheid, in een patiënt en zijn of haar omgeving te verliezen wanneer ze volgens de regels schema’s moeten afvinken. Dat is niet alleen zo in de gezondheidszorg, maar ook in onderwijs en bedrijfsleven.

Honderdvijftig jaar geleden schafte Nederland de slavernij af in haar koloniën. Dat had een morele maar ook een economische reden. Voor ingewikkelde technieken en dure machines van nieuwe industrieën volstond geen passieve, ongeïnteresseerde of afgedwongen naleving van regels. Ze eisten actieve betrokkenheid, zeker van wie met die dingen moest werken.

Honderdvijftig jaar later merken we de gevolgen van een nieuwe ‘passive compliance’. In echte probleemsituaties dreigt emotionele en rationele betrokkenheid het af te leggen tegen apathie of hysterische opmaat.

Joris Luyendijk ziet het ook in de financiële wereld en bij de banken: ‘Het probleem bij banken is ‘passive compliance’, oftewel een afvink-moraliteit; mensen gehoorzamen de letter der wet zonder enige betrokkenheid met de geest van waaruit die letters ooit werden geschreven. Meer regels helpen hier niet tegen, maar wat dan wel? Ik wil niet terug naar een tijd waar religieuze figuren voorschrijven wat ik wel en niet mag. Maar het zou me niet verbazen indien de volgende, nog grotere en daarmee economisch fatale crisis wordt gevolgd door een religieuze revival.’

Al snel bleek het gelekte origineel afkomstig te zijn van de Islamitische Scholen Gemeenschap Ibn Ghaldoun uit Rotterdam. Enkele dagen later werd duidelijk dat uit dezelfde kluis in de bezemkast van de school via het dakvenster nog eens tien, later dertien en nog later alle examens gestolen waren voor alle eindproeven van het hele middelbaar onderwijs: 14 vwo, 10 havo en 3 vmbo.

Nederland zweert reeds decennia bij een centraal toetsingssysteem voor het eindexamen. Intussen is dit een onderdeel geworden van het mythisch mantra van gelijke kansen.
Zo heb je de fameuze Cito-toets aan het einde van het basisonderwijs.
Het tijdschrift ‘natuurwetenschap & techniek – nwt’ onthulde in februari 2010 enkele statistische hoogstandjes waardoor iedereen minstens 501 punten haalde op een maximum score van 550. Als je dit cijfer omrekent, krijgt iedereen ten minste een 9 op 10. Gratis Cito-balsem op de tere kinderziel. ?De meeste scholen kunnen door dit gegoochel met cijfers prat gaan op minstens één leerling met het maximum der punten.

Zo heb je ook de centrale eindexamens voor het middelbaar onderwijs met deze keer de grootste examenfraude ooit in Nederland: uitstel van examens, inkeerregelingen voor spijtoptanten (slechts een paar tiental leerlingen maakten hiervan gebruik), kamervragen en de dreigende sluiting van de islamitische school die haar examenlicentie kan verliezen.

Precies om dit soort lekken te voorkomen zijn er strenge regels en protocollen van het ministerie van Onderwijs, het College voor Examens en de Onderwijsinspectie. De eindexamens worden in plastic zakjes verzegeld en aangetekend afgeleverd bij de examenmedewerkers van de scholen. Zij bergen deze veilig op in een kluis tot de dag van het examen wanneer de ‘gesealde’ mapjes eerst ongeopend aan alle leerlingen en leraars moeten getoond worden. Zo kan iedereen zich ervan vergewissen dat er geen fraude is gepleegd. Iedereen gelijke kansen, toch?

Bij de Islamitische Scholengemeenschap Ibn Ghaldoun te Rotterdam werden de gestolen eindexamens na opening gefotografeerd en opnieuw dichtgelijmd. Deze school was in het verleden wel al vaker op minder fraaie wijze in de belangstelling.

In 2000 waren er opstartproblemen met onduidelijkheid over niet gekwalificeerde leraars die ook het Nederlands niet machtig waren, met lesmateriaal dat niet voldeed aan de wettelijke bepalingen. In 2006 bleek uit inspectierapporten dat ondanks intensief toezicht er geen vooruitgang was in het onderwijs. Leerlingen scoren gemiddeld lage cijfers en blijven vaak zitten.
In 2007 kwam aan het licht dat reeds vier jaar lang overheidsgelden werden besteed aan reizen van de directiestaf naar Mekka en Medina, aan imams die op de loonlijst stonden doch geen les gaven. De school moet inmiddels 1,2 miljoen Euro van deze onterecht uitgegeven bedragen terugstorten aan het ministerie van onderwijs.

De Rotterdamse wethouder onderwijs, Leonard Geluk, stuurde in 2008 een brief naar alle ouders van de leerlingen van Ibn Ghaldoun om hen erop te wijzen dat de kwaliteit van het onderwijs ondermaats was en ze beter een andere school zouden zoeken. Hij draaide de stedelijke subsidiekraan dicht maar kreeg nadien ongelijk van de rechter. Toch kwam er in 2010 een landelijke wet die ingrijpen bij slecht functionerende schoolbesturen mogelijk maakte.

In 2010 werd bekend dat twee docenten multiple choice examens opgeleukt hadden tijdens de correctie. Ze werden ontslagen maar interne kritiek was niet gewenst.
Dan lijkt het iets positiever te gaan met de eindexamens op Ibn Ghaldoun.
Achteraf vermoeden sommigen een verband met de in die periode verloren geraakte sleutel van de eindexamenkluis.
In 2012 wordt de school met een nieuwe rector meteen onder de hoogste vorm van financieel toezicht geplaatst.

In 2013 borrelt de grootste examenfraude ooit op vanuit deze school.
De 18 jarige zoon van een vroegere directeur – huidig leraar natuurkunde -werd door de politie opgepakt, samen met een tiental andere betrokkenen.
Nederland is bovenal verbijsterd door de omertà in de Ibn Ghaldounschool. Steeds meer leerlingen en leraars blijken minstens weet gehad te hebben van de examenfraude. Het verhaal lekte pas uit wanneer handlangers en derden op extraatjes aasden door de examenvragen via internetsites ook elders te koop aan te bieden: 50 tot 250 Euro per stuk. Naar verluidt zou door een conflict tussen de Marokkaanse en Turkse leden van het schoolbestuur een en ander naar buiten zijn gekomen. Blijkbaar bekennen Marokkaanse docenten en bestuursleden zich eerder tot de Malikietische islam onder de hoede van de Marokkaanse koning. De Turkse docenten volgen het Directoraat van Godsdienstzaken onder supervisie van de Turkse regering.

De Nederlandse onderwijsinspectie heeft intussen besloten om de eindexamenresultaten van de voorbije drie jaar nog eens door te lichten.
Blijft de vraag waarom de vorige twee jaar bij schooldirectie én onderwijsinspectie verrassend goeie examenresultaten van leerlingen van deze school niet waren opgevallen.
Blijft de vraag of gezien de intense contacten via internetsites en vriendengroepen van de Rotterdamse leerlingen de voorbije jaren elders te lande vergelijkbaar verrassende examenresultaten werden geboekt.

De islamitische Scholen Gemeenschap Ibn Ghaldoun te Rotterdam – de enige nog in Nederland die na het failliet van een Amsterdamse pendant nog alle middelbare onderwijsrichtingen aanbiedt – omschrijft zijn identiteit in de eerste plaats als een islamitische school: ‘De islam is de basis van ons handelen. In opvoeding en onderwijs en in de praktijk van elke dag worden wij geïnspireerd en geleid door de woorden van onze profeet. (...) Kennis en inzicht worden bijgebracht door het geven van goed onderwijs met dien verstande dat bij de vakken de visie van de Islam betreffende de inhoud van de methodes in acht wordt genomen.’

Mijn enthousiasme voor het Franse baccalaureaat dat als symbool van de bevrijdende en emanciperende kracht van onderwijs, iedereen gelijke examenkansen geeft, wankelt.
Een nationaal examen kan alleen succesvol zijn wanneer alle betrokkenen – leerlingen, leraars, schooldirecties en onderwijsinspecties – zich bekennen tot een en dezelfde visie op de betekenis van dit examen en het onderwijs.

Wie een uitgebreide fraude organiseert en kan genieten van een collectieve zwijgplicht, stelt zich buiten die emanciperende onderwijsvisie. Zij maken diploma’s van leerlingen uit hun scholengemeenschap waardeloos en sluiten ze op in kreten en gefluister over ‘wij-zij’, rancune, racisme en discriminatie.

Maatschappelijke loyauteit verkeert in conflict met dit soort gesloten identiteit. Geestelijke, politieke en culturele leiders van een gemeenschap kunnen in deze geen dubbele loyauteit pretenderen. Wie het leven van gelovigen of aanhangers ondergeschikt maakt aan een vermeende religieuze zuiverheid in plaats van integratie in een samenleving, beoogt enkel zelf meer macht als leider. Imams, leraren en schooldirecties die loyauteit eisen aan leiders in het land van herkomst, hypothekeren de toekomst van generaties migranten. Niemand van hen heeft baat bij een nieuwe investituurstrijd die ze hoe dan ook zullen verliezen.

“In een seculiere samenleving kan religieuze volmaaktheid alleen maar in afzondering worden beleefd. En zelfs dan zijn er grenzen, want in een rechtsstaat waar de islamitische wet geen enkele rol speelt zal een zekere krenking moeten worden aanvaard. (...)Waar gewetensvrijheid heerst, heeft het geloof als juridische discipline geen plaats.”

Paul Scheffer, Het land van aankomst.