Carlo M. Cipolla, De wetten van menselijke stupiditeit. 

1976 – 2011 – 2016 AUP

15. Het is algemeen bekend dat het bedroevend is gesteld met de mensheid. Nieuw is deze deplorabele toestand overigens niet; een blik in de geschiedenis leert ons dat de mensheid altijd al in een erbarmelijke staat heeft verkeerd. De moeilijkheden en ellende, waaronder de mens als individu en als lid van een georganiseerde samenleving gebukt gaat, zijn welbeschouwd een neveneffect van de volkomen onbegrijpelijke -ik zou zelfs willen beweren stupide – manier waarop het menselijk leven in den beginne is opgezet.

Sinds Darwin weten we dat we onze afkomst gemeen hebben met de lagere soorten van het dierenrijk en dat ook wormen en olifanten dagelijkse porties ongemakken, problemen en beproevingen te verstouwen hebben. De mens geniet echter het twijfelachtige voorrecht dat hij daarbovenop nog een extra last moet torsen, een last die hem dagelijks wordt opgezadeld door een groep creaturen die nota bene zelf deel uitmaakt van het menselijk gras. Deze groep is machtiger nog dan de maffia, het militair industrieelcomplex of het internationale communisme. We hebben het hierover een ongeorganiseerde, nog niet eerder in kaart gebrachte groep, die het weet te stellen zonder leider, geen voorzitter heeft, geen raad van bestuur, en statuten noch verordeningen kent.

Niettemin slaagt deze groep er wonderwel in om volmaakte eensgezindheid te opereren – alsof zij door een onzichtbare hand wordt geleid – en wel zodanig dat de activiteiten van elk afzonderlijk lid sterk bijdragen tot het beter functioneren van deze groep als geheel. De aard en het gedrag van de leden van deze groep zijn het onderwerp van de volgende bladzijden.

19. De eerste wet van de menselijke stupiditeit luidt klip en klaar: 

Iedereen onderschat altijd een onvermijdelijk het aantal domme individuen dat in omloop is.

24. De tweede fundamentele wet luidt: de kans dat iemand dom is, staat los van elke andere eigenschap van die persoon.

40. De derde fundamentele wet luidt: dom is iemand die een ander individu (of een groep individuen) verlies toebreng, terwijl hij zelf van zijn handeling geen voordeel heeft en er mogelijk zelfs nadeel van ondervindt. (…)

Rationele mensen die voor het eerst met de derde fundamentele wet in aanraking komen, reageren er vaak septisch op of geloven er helemaal niets van. Dat komt vooral doordat redelijke mensen er moeite mee hebben onredelijk gedrag te begrijpen.

We kunnen ons allemaal wel een voorbeeld voor de geest halen van iemand die een handeling verrichten waarvan hij zelf voordeel had, maar waarvan wij nadeel ondervonden. In dat geval hadden we te maken met een schurk.

We kunnen ons ongetwijfeld ook situaties herinneren waarin iemand een handeling verrichtte waarvan hij zelf geen profijt van had, maar die ons voordeel opleverde. In dat geval hadden we van doen met een zwak individu.

We kunnen ons vast ook wel iemand herinneren die een handeling verrichtte waar beide partijen voordeel van hadden: dit was nu een intelligent individu.

Al deze gevallen doen zich inderdaad wel eens een keer voor. 

Maar wanneer u er dieper over nadenkt, zult u moeten erkennen dat dit toch niet de gebeurtenissen zijn die kenmerkend zijn voor het leven van alle dag. Ons dagelijks leven bestaat voornamelijk uit gebeurtenissen waardoor we tijd en/of geld en/of energie en/of onze eetlust en/of onze goed humeur verliezen en/of onze gezondheidheid gevaar loopt door stupide gedrag van een of andere domkop, die zelf van zijn handelswijze geen enkel voordeel heeft als hij ons in verlegenheid of in de problemen brengt of ons kwaad doet. Niemand weet noch begrijpt waarom zo’n dwaas doet wat hij doet. Er is dan ook helemaal geen verklaring voor zijn gedrag – of beter, er is maar één verklaring: de persoon in kwestie is gewoon dom.

53. Het vermogen om anderen schade te berokkenen wordt bepaald door twee belangrijke factoren. In de allereerste plaats bestaat er een verband met erfelijke aanleg. Sommige mensen komen nu eenmaal ter wereld met een uitzonderlijk hoge dosis van het stupiditeitsgen, en we kunnen stellen dat deze categorie krachtens hun geboorte behoort tot de elite van de domme mensen.

De tweede factor die van invloed is op het vermogen van de domme mensen om schade aan te richten hangt samen met de machtspositie die hij of zij in de maatschappij inneemt. Het is niet zo moeilijk om uit de categorie ambtenaren, generaals, politici en staatshoofden dié domme exemplaren eruit te pikken wier vermogen om schade aan te richten in verontrustend grote mate nog eens werd ( of wordt) versterkt door de machtpositie die zij innamen (of innemen). In dit verband mogen ook godsdienstige leiders niet over het hoofd gezien worden.

59. De macht van de stupiditeit.

Het komt waarin wezen op neer dat domme mensen gevaarlijk en schadelijk zijn doordat intelligente mensen er grote moeite mee hebben onredelijk gedrag te begrijpen. Intelligente mensen kunnen de logica van een schurk nog wel begrijpen, want het gedrag van een schurk en een rationeel patroon. Het gaat dan wel om een kwaadaardig soort rationaliteit, maar dat maakt zijn gedrag niet minder logisch en begrijpelijk. Want wat wil de schurk? De schurk wil voordeel behalen, hij wil winst boeken. Omdat hij echter niet slim genoeg is om een manier te vinden die niet alleen hem zelf maar ook uw winst en voordeel oplevert, leidt zijn gedrag alleen op diens eigen winst en verliesrekening tot een bijboeking, terwijl op uw rekening een kostenpost genoteerd moet worden.(…)

Hebben we echter van doen met een dom individu, dan is het treffen van dergelijke voorzorgsmaatregelen absoluut onmogelijk, zoals blijkt de derde fundamentele wet.(…)

Uit het feit dat het gedrag van domme mensen niet volgens rationelepatronen verloopt, volgt dat:

B. Zelfs als men hun aanvallen wel ziet aankomen, men niet in staat is op een rationele manier voorbereidingen te treffen voor een effectieve verdediging, aangezien hun aanvallen van elke logica gespeend zijn.

66. Je zou geneigd zijn te denken dat iemand die dom is alleen zichzelf schade betrokken, maar wie dat denkt verward stupiditeit met zwakheid. Het komt soms wel eens voor dat je je in moet laten met een stupid individu, louter en alleen om hem voor je karretje te kunnen spannen. Deze opportunistische stap kan echter alleen maar uitlopen op een fiasco, omdat a) deze zet getuigt van een totale onderschatting van de ware aard van de menselijke stupiditeit, en b) domme mensen hierdoor in de gelegenheid worden gesteld hun gaven ten volle tot ontplooiing te brengen.(…)

De vierde fundamentele wet: mensen die niet dom zijn onderschatten altijd de schadelijke kracht van domme medemens. Niet-domme mensen vergeten dat altijd en overal en onder alle omstandigheden het samen optrekken met domme mensen steevast uitdraait op een kostbare vergissing.

71. Voor deze analyse is een goed begrip van de vijfde fundamentele wet van groot belang. Wij wijzen er overigens op dat van de vijf fundamentele wetten deze vijfde wet de bekendste is, en met het logische gevolg van deze wet worden we helaas regelmatig geconfronteerd. 

De vijfde wet luidt als volgt:

Domme mensen zijn de gevaarlijkste mensen.

De logische consequentie van deze wet is:

Domme mensen zijn gevaarlijker dan schurken.

(…)

Als alle leden van een samenleving schurken waren, zou die samenleving weliswaar stagneren, maar er zou zich geen grote ramp vol trekken. Het enige wat in dit hypothetische geval zou gebeuren is de massale overheveIngen van welvaart ten gunste van degenen die tot handelen overgaan.(…)

Hebben we echter te maken met domme mensen dan ziet het plaatje er totaal anders uit. Domme mensen, zoals bekend brengen andere schade toe maar die domme mensen hebben zelf van hun handelingen geen voordeel. De kostenpost op de winst- en verliesrekening van de anderen wordt niet gecompenseerd door een even hoge winstpost op de rekening van de domme mensen. Het gevolg hiervan is dat de samenleving als geheel verarmt.

76. Of ons nu bezighouden met de oudheid, de middeleeuwen of met de moderne tijd, steeds kunnen we constateren dat elk zich ontwikkelend land onvermijdelijk een vast percentage Delta aan domme mensen kent. In een land dat vooruit gaat, woont echter ook een ongewoon hoog percentage intelligente mensen dat er in slaagt het aandeel Delta binnen beperken te houden en tegelijkertijd voor zichzelf én voor de andere leden van de samenleving voldoende voordelen te behalen om zo maatschappelijke vooruitgang te boeken.

In een samenleving daarentegen die achteruitholt, bedraagt het aandeel domme mensen nog steeds Delta. Maar in de overige bevolking valt onder degenen die de macht in handen hebben een verontrustende toename waar te nemen van schurken met overduidelijke kenmerken van stupiditeit, terwijl onder degenen die geen macht bezitten een al even onrustbarende toename plaatsvindt van het aantal zwakkeren. Een dergelijke verandering in de samenleving van niet-domme deel van de bevolking leidt onvermijdelijk tot een vergroting van de destructieve kracht van Delta en bijgevolg tot een wisse neergang. En het land gaat naar de knoppen.