Georgi Demidov, Fone kvas

1964 – 2025 uitg. Tzara 

Voorwoord van de auteur:

7. Een schrijver heeft nogal wat zwaarwegende twijfel te overwinnen voordat hij ertoe besluit in zijn werk aandacht te besteden aan de bladzijden uit ons verleden waarvan het in het algemeen belang geacht wordt ze aan de vergetelheid prijs te geven. Dat geldt in de eerste plaats voor alle gebeurtenissen die later onder de vage en niets zeggen de noemer van ‘cultus’ zijn gebracht: alles wat nu geldt als beschamend en ‘historisch schadelijk’. Maar juist daarom is het niet minder beschamend erover te zwijgen. 

De voedingsbodem waarop regimes kunnen opkomen als dat van Stalin in de Sovjet-Unie of dat van Mao in China, met hun dictatoriale heerschappij, terreur en volledige verachting van juridische en ethische normen, wordt gevormd door de burgerlijke onrijpheid van het volk. In bepaalde ontwikkelingsstadia is die toestand natuurlijk en onvermijdelijk. Maar wanneer hij kunstmatig wordt gerekt en gekeerd, gaat zo’n onrijpheid over in burgerlijke infantiliteit, en een volk dat daaraan lijdt verandert collectief in een politieke dwaas, niet in staat om Recht van Onrecht te onderscheiden. Een van de meest effectieve manieren om die toestand te doen voortduren, is om het volk af te schermen van historische waarheid. Zo zal het waarschijnlijk niet altijd doorgaan.

68. Het was duidelijk: de huidige NKVD-onderzoeksrechters, net als waarschijnlijk de rechters en de openbaar aanklagers die misdaden tegen de staat vervolgden, waren gewoon acteurs die een duistere beulskomedie opvoerden aan de hand van een door iemand anders uitgewerkt scenario. Het doel van de komedie was ook de acteurs zelf onbekend, maar ze konden niet van het scenario afwijken zonder hun eigen kop te riskeren. Daarom moesten, volgens de redenering van Pjotr Michajlovitsj, ook de onvrijwillige acteurs in deze smerige verse meedoen aan het spel in een van tevoren bedacht en uit het hoofd geleerde rol. Dat werd gedicteerd door het principe van het zo laag mogelijk houden van de kosten.

70. de onderzoeksrechters droegen actief bij aan die naïeve idealisering van de kampen door de arrestanten. Ze bleven hen er nadrukkelijk aan herinneren dat elke misdaad door eerlijke arbeid in een hervormingswerkkamp kon worden vereffend. Die optie bestond in het bijzonder voor technische specialisten. Wie had er niet gehoord van professor Ramzin en zijn Industriepartij? Alle voormalig leden van die sabotageorganisatie bekleedden vandaag de dag verantwoordelijke technische functies. Dat was omdat de voormalige saboteurs hun misdaden hadden erkend en zich bereid getoond hadden ervoor te boeten met onbaatzuchtige arbeid. Iedereen had, nog maar kort geleden, in de kranten de lange rij foto’s gezien van de oud-gevangenen die hadden meegewerkt aan de aanleg van het Moskou-Wolga kanaal; zij waren niet alleen vervroegd vrijgelaten, maar ook beloond met onderscheidingen voor hun onzelfzuchtige inzet.

88. De nieuwe NKVD- kaders kenmerkten zich, vergeleken bij hun voorgangers, door hun fanatieke botheid en een schreeuwerig politiek activisme. Zowel het een als het ander hangt bijna altijd samen met zelfvoldane onkunde. Je had natuurlijk ook weleens ontwikkelde, weldenkende jongens onder de nieuwe NKVD-rekruten, maar die verdwenen meestal snel.

Nawoord van Irina Rastorgjeva – ‘Wij kleven zonder het land onder ons te bespeuren …” Osip Mandelstam november 1933

Over Georgi Demidov, de onbekende auteur van de Grote Repressie. 

138. Tegen zijn dochter heeft Demidov een keer gezegd: ‘Je kunt het me nog zo lang blijven kwalijk nemen, maar ik vertel het je toch, zodat je me begrijpt… Na mijn arrestatie dacht ik, net als alle anderen, dat het om een fout moest gaan, een vergissing, een of andere ongerijmdheid, en dat alles gauw opgehelderd zou worden. Maar toen ik begreep dat het geen vergissing was, dat het nog heel lang zo zou doorgaan, dat er een systeem in gang gezet was, wist ik dat dit mijn dood als natuurkundige was. Want de natuurkunde is een wetenschap die met reuzenstappen vooruit gaat, een half jaar verliezen komt op hetzelfde neer als sterven. Dat haal je niet meer in. En ik zou voor jaren verdwijnen. Ik zat in de gevangenentransportwagen en huilde bij de gedachte dat ik niets meer zou kunnen betekenen in de natuurkunde. Vergeef me dat ik niet om mijn kind, niet om ons gezin huilde. Maar het verlies van de natuurkunde was voor mij het ergste.(…)

De bundel ‘Liefde achter het prikkeldraad’ is de geschiedenis van een geneticus die op beschuldiging van contrarevolutie wordt gearresteerd, in de tijd dat de genetica werd gedegradeerd tot een pseudowetenschap. De getalenteerde wetenschapper zal zijn onderzoek nooit meer kunnen oppakken: ‘Niemand kan het verlies van een immens deel van zijn leven in de productiefste fase makkelijk te boven komen. Maar voor een wetenschapper is zo’n verlies bijzonder pijnlijk’.

151. In het voorwoord bij het boek ‘De oranje lampenkap’, waarin drie verhalen over 1937, het ergste jaar van de Grote Terreur, zijn samengebracht, waaronder ‘Fone kvas’, zegt Demidov dat degene die schuld dragen aan die misdaden zijn ontsnapt aan berechtiging door hun tijdgenoten: ‘Ze lopen tot op de dag van vandaag ongehinderd rond met de decoraties, rangen en titels  ontvangen voor hun ijver in de strijd tegen een door henzelf verzonnen samenzwering. De benauwde schaduw die valt over de daden van de NKVD-beulen, de onrechtmatige rechters en  aanklagers en de semiprofessionele informanten die van politieke laster een schitterende carrière hebben gemaakt, beschermt hen ook tegen elke maatschappelijke veroordeling. 

Vandaag regeren de nazaten van de beulen van toen het land, en de grondslagen van het strafstelsel zijn niet wezenlijk anders dan die in de Sovjettijd: arrestaties op vergezochte gronden, nachtelijke huiszoekingen, overvolle en bedompte gevangeniscellen, marteling, unfaire processen zonder effectieve mogelijkheid tot verweer en routineneuze veroordelingen zonder inachtneming van de onschuld van de beklaagde. De verwerking van het verleden is nu onmogelijk geworden in dit land. En de rauwe onverwerkte historische ervaring is veel gevaarlijker gebleken dan we ons hadden kunnen voorstellen.’