Irvin D. Yalom,Tegen de zon in kijken

uitgeverij Balans 2012

‘Tientallen jaren geleden vroeg een op sterven liggende patiënt bij het afscheid of ik even bij haar op bed wilde komen liggen. Ik deed waar ze om vroeg en ik denk dat ik haar daarmee getroost heb. Er gewoon voor iemand zijn is het grootste geschenk dat je kunt geven aan iemand die oog in oog met de dood staat, of die lichamelijk gezond is, maar in doodsangst verkeert.’

230. ‘In mijn werk met cliënten streef ik er bovenal naar een verbintenis aan te gaan. Daarom neem ik me ook voor naar eer en geweten te handelen: ik doe het zonder uniform, zwaai niet met diploma’s, aanspreektitels en onderscheidingen; ik doe niet net of ik dingen weet die ik niet weet; ik weiger niet vragen te beantwoorden; ik verschuil me niet achter mijn rol; en ik zal nooit mijn eigen menselijkheid en kwetsbaarheid verbergen.’

299. ‘Ik ben dit boek begonnen met de opmerking dat doodsangst zelden in de psychotherapie aan bod komt. Therapeuten vermijden het onderwerp om een aantal redenen: ze ontkennen de aanwezigheid of de relevantie van doodsangst; ze beweren dat die doodsangst eigenlijk voor de angst voor iets anders staat; soms zijn ze bang hun eigen angsten op te roepen; of ze vinden sterfelijkheid te verwarrend of te aangrijpend.

Ik hoop op deze bladzijden te hebben aangetoond dat het noodzakelijk en haalbaar is alle angsten onder ogen te zien en te onderzoeken, ook onze duisterste angsten. We hebben alleen nieuwe in­strumenten nodig: een nieuw stel ideeën en een ander type relatie tussen therapeut en patiënt. Ik heb voorgesteld ons te richten op de ideeën van grote denkers die de dood recht in de ogen hebben gekeken en een therapeutische relatie op te bouwen op basis van de existentiële levensfeiten. Iedereen is voorbestemd zowel de vreugde van het leven als de angst voor de sterfelijkheid te ervaren.’

‘Oprechtheid, iets wat van doorslaggevend belang is voor een effectieve therapie, krijgt een heel nieuwe dimensie wanneer een therapeut eerlijk existentiële kwesties aanpakt. We zullen afscheid moeten nemen van het medische model waarbinnen zulke patiënten worden beschouwd als mensen die aan een vreemde aandoening lijden en behoefte hebben aan een emotieloze, steriele genezer. We hebben allemaal met dezelfde angst te maken, met de wond van de sterfelijkheid, de worm aan de kern van ons bestaan.’

23. ‘De Tsjechische existentiële romanschrijver Milan Kundera oppert dat we ook een voorproefje van de dood krijgen als we dingen vergeten: ‘Wat ons aan de dood nog het meest angst aanjaagt, is niet het verlies van de toekomst, maar het verlies van het verleden. Het vergeten is in feite een vorm van sterven die altijd in het leven aanwezig is’

46. ‘De stoïcijnen (zoals Chrysippus, Zeno, Cicero en Marcus Aurelius) brachten ons bij dat goed leren leven goed leren sterven is en omgekeerd, dat goed leren sterven goed leren leven is. Cicero heeft gezegd dat ?losoferen een voorbereiding op de dood is. Augustinus schreef: ‘Pas oog in oog met de dood wordt iemands eigen ik geboren.’ Menig monnik uit de Middeleeuwen had een menselijke schedel in zijn cel om zich te concentreren op de sterfelijkheid en op de les die daaruit te leren valt voor de manier waarop we ons leven moeten leiden. Montaigne opperde dat een schrijfkamer een goed uitzicht op het kerkhof moest hebben om je gedachten scherp te houden. Op deze en vele andere manieren hebben grote leermeesters ons er door de eeuwen heen op gewezen dat de fysieke dood ons weliswaar vernietigt, maar dat het idee van de dood ons redt.’

50. ‘Meestal is er een aangrijpende of onomkeerbare ervaring nodig om iemand wakker te schudden en uit de alledaagse in de ontologische modus te krijgen. Dat is wat ik een bewustwordingservaring noem.

Maar waar liggen zulke ervaringen voor mensen die geen ongeneeslijke kanker hebben, voor een vuurpeloton staan of het Spook van de Toekomst op bezoek krijgen? Mijn ervaring is dat de grote katalysatoren voor zo’n bewustwordingservaring aangrijpende gebeurtenissen zijn als:

Verdriet om het verlies van iemand van wie je houdt

Een levensbedreigende ziekte

Het verbreken van een intieme relatie

Sommige grote mijlpalen als speciale verjaardagen (vijftig, zestig, zeventig, enz.)

Rampzalige gebeurtenissen zoals brand, verkrachting of beroving

Kinderen die het huis verlaten (het bekende lege nest)

Verlies van een baan of verandering van baan

Pensionering

Verhuizing naar een verzorgingstehuis voor ouderen’

148. ‘Hier valt een simpele les uit te leren: banden zijn van het allergrootste belang. Of u nu een familielid bent, een vriend, of een the­rapeut, doe gewoon mee. Kom zo dichtbij als gepast lijkt. Laat uw hart spreken. Onthul uw eigen angsten. Durf te improviseren. Doe alles om degene die lijdt te troosten.

Tientallen jaren geleden vroeg een op sterven liggende patiënt bij het afscheid of ik even bij haar op bed wilde komen liggen. Ik deed waar ze om vroeg en ik denk dat ik haar daarmee getroost heb. Er gewoon voor iemand zijn is het grootste geschenk dat je kunt geven aan iemand die oog in oog met de dood staat, of die lichamelijk gezond is, maar in doodsangst verkeert.’

169. ‘Want naarmate ik dichter bij het einde kom, reis ik in een kring terug naar het begin. Het lijkt alsof het een soort gladstrijken, een soort voorbereiden van het pad is. Mijn hart wordt geroerd door vele herinneringen die lang geleden in slaap waren gevallen.

— Charles Dickens, Twee steden

Wij zullen niet a?aten te verkennen. En het doel van onze verkenningen is daar aan te komen waar we zijn begonnen en die plaats voor het eerst te leren kennen.

— T.S. Eliot, ‘Kleine Gidding’, Four Quartets’