Uitg. De Blauwe Tijger 2021

108. Een land zonder gezicht.

“Dat wat mijn gezicht noemt, kan bij geen enkel dier bestaan maar wel bij de mens, en die drukt het karakter uit. “ Cicero

Dit is waarom het gezicht het domein is van de politiek. Dat dieren geen politiek kennen komt omdat dieren, die zich altijd in de vrije natuur begeven, hun blootstelling niet tot een probleem maken – ze beschouwen hun situatie als vanzelfsprekend. Daarom zijn dieren niet geïnteresseerd in spiegels, in het beeld als beeld. De mens daarentegen wil zichzelf herkennen en herkend worden, hij wil zich naar zijn eigen beeld vormen, hij zoekt daarin de waarheid. Zo vormt hij de vrije natuur om tot de wereld, tot een plaats van onophoudelijke politieke dialectiek.

Als mensen uitsluiten tekst zouden uitwisselen, louter dingen zouden benoemen, zou er nooit echt politiek zijn, maar alleen een overdracht van informatie. Maar aangezien mensen in de eerste plaats in alle openheid met elkaar communiceren, in de zin van pure communicatie, is het gezicht juist de voorwaarde voor politiek, dat waartoe alles wat mensen zeggen en benoemen, is te herleiden. Het gezicht is in die zin de ware gemeenschap, het politieke domein bij uitstek. Door elkaar aan te kijken, herkennen mensen elkaar en voelen ze zich betrokken op elkaar, zien ze gelijkenis en diversiteit, verwijdering maar ook toenadering.

Een land dat niet meer in het gezicht geïnteresseerd is, dat besluit het gezicht van iedere burger, waar die ook gaat, met een masker te bedekken, is een land dat de politiek in zijn geheel heeft afgezworen. In een kale, lege ruimte, waarin iedereen voortdurend onderworpen is aan grenzeloze controle, bewegen individuen zich dan geïsoleerd van elkaar, terwijl ze de directe zichtbare basis van een gemeenschap hebben verloren en alleen nog maar in staat zijn informatie uit te wisselen met een naam die geen gezicht meer heeft.

41. Hoe de uitzonderingstoestand tot regel werd.

Er zijn in Europa veel ernstiger epidemieën geweest, maar niemand heeft er ooit aan gedacht een uitzonderingstoestand af te kondigen zoals die ons in Italië en Frankrijk het leven praktisch onmogelijk maakt. Als men bedenkt dat de ziekte in Italië tot nu toe slechts minder dan 1 per 1000 van de bevolking heeft getroffen, kun je je afvragen wat er gaat gebeuren als de epidemie verergert. Angst is een slechte raadgever en ik geloof niet dat het omvormen van de natie tot een door de pest geteisterd land, waarin iedereen zijn medemens ziet als een besmettingsgevaar, echt de juiste oplossing is. De valse logica is altijd zelfde: net zoals in het geval van het terrorisme werd gezegd dat de vrijheid moet worden onderdrukt om haar te verdedigen, zo wordt nu gezegd dat het leven moet worden opgeschort om het te beschermen.

42. Angst laat vele dingen verschijnen die we niet wilden zien. Het eerste is dat onze maatschappij niet meer gelooft in iets anders dan het naakte leven. Het is mij duidelijk dat de Italianen bereid zijn gebleken vrijwel alles op te offeren – hun normale levensomstandigheden, sociale betrekkingen, werk en zelfs vriendschappen en politieke en religieuze overtuigingen – vanwege het gevaar besmet te geraken.

Het naakte leven is niet iets dat de mensen verenigt, maar hen eerder verblindt en scheidt. Andere mensen, zoals Manzoni in zijn roman over de pest beschrijft, zijn niet meer dan besmettingshaarden die op minstens een meter afstand moeten worden gehouden en die gestraft moeten worden als ze te dichtbij komen. Zelfs de doden – en dit is werkelijk barbaars – hebben geen recht op een begrafenis en het is niet duidelijk wat er met hun stoffelijk overschot gebeurt. Onze naasten bestaan niet meer en het is werkelijk verbijsterend dat de twee godsdiensten die het westen leken te beheersen, het christendom en het kapitalisme, de godsdienst van Christus en de godsdienst van het geld, zwijgen. Hoe zit het met de menselijke relaties in een land dat gewend is onder zulke omstandigheden te leven? Wat is een samenleving die alleen in overleven gelooft?

45. Afstand houden  6 april 2020

“We weten niet waar de dood ons te wachten staat, laten we hem overal verwachten. Je instellen op de dood is je instellen op de vrijheid. Als je hebt geleerd hoe je sterven moet, heb je afgeleerd slaaf te zijn. Als je op de dood bent voorbereid, ben je los van alle onderworpenheid en dwang. Als je hebt ingezien dat het leven verliezen niet erg is, kan het leven je niets ergs meer brengen”. Michel de Montaigne

46. “Alleen in de massa kan de mens worden verlost van zijn angst om aangeraakt te worden… Zodra een mens zich overgeeft aan de massa verliest hij de angst om aangeraakt te worden… Wie zich ook tegen hem aan druk, is gelijk aan hemzelf, hij voelt hem zoals hij zichzelf voelt. Plotseling lijkt het alsof alles in een lichaam gebeurt… Deze omkering van de angst om aangeraakt te worden, is eigen aan de massa. Het gevoel van opluchting is groter naarmate de massa dichter is.” Elias Canetti

47. Het is belangrijk om op te merken dat een gemeenschap die is gebaseerd op sociale distantie, niet – zoals men nogal naïef zou kunnen aannemen – gebaseerd zou zijn op een tot het uiterste gedreven individualisme. Integendeel, het zou zoals we vandaag om ons heen zien, een ijle massa zijn en gebaseerd op een verbod, maar juist daarom bijzonder compact en passief.

52. 13 april 2020

Ik weet dat er steevast mensen zullen zijn die zo antwoorden dat het offer, hoe groot ook, werd gebracht in naam van morele principes. Ik herinner hen er aan dat Eichmann, kennelijk te goeder trouw, nooit moe werd te herhalen dat hij naar eer en geweten handelde, in gehoorzaamheid aan wat hij als de kantiaanse moraal beschouwde. Een norm die zegt dat men afstand moet doen van het goede om het goede te redden, is even vals en tegenstrijdig als de norm die, om de vrijheid te beschermen, eist dat men afstand doet van de vrijheid.

65. De medische wetenschap als religie. 2 mei 2020

1) Het eerste kenmerk is dat de geneeskunde, net als het kapitalisme, geen speciale dogmatiek nodig heeft, maar haar fundamentele begrepen slechts ontleend aan de biologie. In tegenstelling tot de biologie articuleert zij deze begrippen echter in gnostisch-manicheïstische zin, dat wil zeggen, volgens een geëxalteerde dualistische tegenstelling. Er is een god of een kwaadaardig principe, de ziekte, waarvan de specifieke factoren bacteriën en virussen zijn, en een god, of een heilzame principe, dat niet zozeer gezondheid is, maar genezing, waarvan de cultische actoren dokters en therapieën zijn.

2) Was deze cultische praktijk tot nu toe, zoals elke liturgie, episodisch en beperkt in de tijd; het onverwachte verschijnsel waarvan wij getuige zijn, is dat zijn permanent en alomtegenwoordig is geworden. Het gaat niet meer om het innemen van geneesmiddel of het ondergaan van een medisch onderzoek of een operatie wanneer dat nodig is; het leven van de mens moet op elk moment het toneel worden van een ononderbroken cultische viering. De vijand, het virus, is altijd aanwezig en moet onophoudelijk en zonder mogelijk uitstel worden bestreden.

3) De cultische praktijk is niet langer vrij en vrijwillig, het is niet langer slechts onderworpen aan het opzicht van een geestelijke orde maar wordt wettelijk verplicht gesteld. Het samengaan van godsdienst en profane macht is zeker niet nieuw. Wat echter nieuw is, is dat het niet meer gaat om de belijdenis van dogma’s, zoals het geval was bij ketterij, maar uitsluitend om de viering van de eredienst. De profane macht moet ervoor zorgen dat de liturgie van de medische godsdienst, die voortaan samenvalt met het hele leven, in de praktijk stipt wordt nageleefd.

4) De medische religie heeft zonder voorbehoud de eschatologische eis die het christendom had laten vallen, van het christendom overgenomen. Het kapitalisme had, door de seculariseren van het theologische paradigma van de verlossing, het idee van het einde der tijden reeds geëlimineerd en vervangen door een toestand van permanente crisis, zonder verlossing of einde.

5) net als het kapitalisme, en in tegenstelling tot het christendom, biedt de medische religie geen vooruitzicht op verlossing of redding. Integendeel, de genezing die zij beoogt kan slechts voorlopig zijn, omdat de boze god, het virus, niet voor eens en voor altijd kan worden uitgeroeid, maar voortdurend verandert en steeds nieuwe, vermoedelijk riskantere vormen aanneemt. De epidemie is, zoals de etymologie van de term al suggereert, in de eerste plaats een politiek concept, dat boek dat op het punt staat het nieuwe terrein van de wereld politiek – of niet politiek – te worden.

71. Bioveiligheid een politiek. 11 mei 2020

Patrick Zylberman laat in ‘Tempêtes microbiennes’ uit 2013 zien dat het mechanisme dat destijds werd voorgesteld in drie punten werd gepresenteerd:

1) De constructie, op basis van een mogelijk risico, van een fictief scenario waarin data werden gepresenteerd met als doel gedrag te stimuleren dat het mogelijk maakt om een extreme situatie te kunnen reguleren

2) Het accepteren van de logica van het ergste geval als norm voor de politiek rationaliteit

3) De totale organisatie van de burgerij op zo’n manier dat het gehoorzaamheid aan overheidsinstellingen wordt geoptimaliseerd zodat er een soort overtreffende trap van goed burgerschap zou ontstaan volgens welke een opgelegde gehoorzaamheid een teken is van altruïsme en de burger niet langer alleen een recht heeft op gezondheid (healthy safety) maar dat gezondheid tot een wettelijke plicht (biosecurity) wordt.

(…)

De voortgaande afbrokkeling van ideologieën en politieke overtuigingen hebben er wel toe geleid dat burgers, meer dan voorheen, vrijheidsbeperkingen accepteren. Maar bioveiligheid heeft aangetoond dat het in staat is het afschaffen van elke vorm van politieke activiteit en alle maatschappelijke relaties als de hoog denkbare vorm van burgerparticipatie te presenteren. En zo werd de paradox van linkse organisaties zichtbaar die traditioneel de gewoonte hadden om rechten op te eisen en inbreuken op de grondwet te veroordelen, maar nu vrijheidsbeperkingen door ministeriële decreten en zonder wettelijke basis accepteren waarvan zelfs het fascisme niet durfde te dromen.