Uitg Querido.

Nacht na Nacht arriveren in Constantinopel koeriers met zakken vol dromen, op schrift gesteld in steden, dorpen en gehuchten tot in de verste uithoeken van het enorme Osmaanse rijk. In het Dromenpaleis worden ze gesorteerd, beoordeeld en geduid om er de wekelijks aan de sultan aangeboden ‘meester droom’ uit te halen waarin de toekomst van het rijk en van zijn heerser te lezen is. De jonge Ebu Qerim, telg van een oude Albanese familie die het Turkse rijk tal van ministers, generaals en gouverneurs heeft geleverd, wordt klerk in die ontzagwekkende bureaucratie waar het collectieve onder bewustzijn van het rijk wordt vermalen en geanalyseerd. In een (vooral voor hemzelf) verbazend tempo doorloopt hij de hiërarchie, tot hij er uiteindelijk de almachtige eerste man van wordt. Over Ebu Qerims schouder ontdekt de lezer de intriges, de gruwelen en de verhulde machtsstrijd waar deze droomverwerkingsfabriek en de klieken eromheen in verwikkeld zijn.

“Ik heb het meesterlijke “dromenpaleis” gelezen als een allegorie op het gebruik van modellen in volksgezondheidsambtenarijen om gewenst beleid te ondersteunen en ongewenste partijen uit te schakelen. Zo goed dat het universeel is en de Albanese overheid de dodelijke kritiek miste. “ Luc Bonneux op X

143. ‘Het Dromenpaleis is gesitueerd in de Ottomaanse  hoofdstad  Istanbul. Een dergelijke instelling wordt in Turkse bronnen niet vermeld. Klaarblijkelijk  creëerde Kadare zijn Dromenpaleis als symbool voor de Albanese staat,  die tot in detail wilde weten  en  controleren  wat er zelfs in de intiemste gedachten van  zijn onderdanen omging.

Het gebouw  waarin de instantie zetelt, wordt beschreven als  een  immens, doolhofachtig  complex dat doet denken aan de overheidsgebouwen  in Tirana. De dagelijkse routine lijkt op die  in een groot, ouderwets overheidskantoor. Er is sprake van dossiermappen, chefs, directeuren en  onderdirecteuren en er worden zinswendingen gebruikt  die zijn gebaseerd op het socialistische jargon,  zoals  ‘de  basisprincipes van  het Dromenpaleis’ versus ‘de basisprincipes  van het marxisme-leninisme’.  In de kantine is  behalve koffie ook salep  verkrijgbaar, een warme drank gemaakt van melk en poeder van orchideeënwortel, die in het  socialistische Albanië alleen  bij bepaalde overheidsinstellingen te krijgen was.’

14. ’ Want zo’n  droom,  die als  een  verloren vonkje neerdaalt in het brein van één enkeling onder de miljoenen  mensen  die liggen te  slapen, kan ervoor  zorgen dat onze staat en  de vorst voor onheil  worden  behoed, dat een oorlog of  een pestepidemie  wordt afgewend of dat er nieuwe  ideeën worden  geboren. Daarom is dit Dromenpaleis zelf niet  zomaar  een droom, maar een  voor ons rijk onontbeerlijke  instelling.  Hier kan men,  meer  nog  dan op grond van onderzoek, processen-verbaal, de rapporten van politie-instanties  of de verslagen van gouverneurs  in  onze pasjadommen, beoordelen hoe het in het keizerrijk werkelijk gesteld is. Want in het  nachtelijk dromenrijk vinden we het licht en de duisternis  van de mensheid, het  is een rijk van  honing  en vergif,  van  grandeur  en malheur. Van alles wat tot  onrust  of gevaar  kan leiden, of dat nu meteen of  na een  paar jaar of pas  enkele eeuwen  later gebeurt, is de  eerste aanwijzing te vinden in wat de  mensen  dromen. Er is geen hartstocht of boosaardige gedachte, geen  plaag of catastrofe, geen revolte of misdaad  die niet zijn  schaduw vooruitwerpt voordat hij zich werkelijk in deze  wereld manifesteert. 

85. ‘Die  benadrukte dat de meesterdromen uiterst belangrijk  waren, zeker  nu hun  familie steeds meer in het nieuws kwam.  De vizier keek hem  lang en  onderzoekend aan, alsof hij  zich ervan  wilde overtuigen dat Mark-Alem begreep  dat  de familie  Qyprilli  altijd problemen  met dromen  had gehad  en  in  het  bijzonder met de meesterdromen. ‘Hoor je wat ik zeg?’ vroeg hij.  Er  leek  over  zijn ogen een donkere sluier  te hangen waar lichtpuntjes doorheen fonkelden. ‘In een  meesterdroom komt alles met elkaar samen…’  De manier waarop de vizier sprak, kreeg  weer  iets vaags en opnieuw viel er  af en toe een stilte.  ‘Er doen veel geruchten de  ronde,’  vervolgde hij,  ‘maar goed,  ik zal je niet  vertellen of die waar zijn of  niet, ik wil  je alleen  zeggen dat een meesterdroom tot belangrijke  veranderingen in ons rijk kan leiden.’ In de ogen van  de vizier verscheen een felle  schittering. ‘Het idee om de  belangrijkste Albanese leiders tijdens  een feest in Manastir om te  brengen, werd  door een meesterdroom ingegeven.  Ik  neem aan  dat je  daar wel eens over  hebt gehoord. En het  was aan  een  meesterdroom te danken dat het beleid tegenover Napoleon werd  gewijzigd en dat  grootvizier Yusuf ten ‘kwam. En zo kan ik nog  veel meer  voorbeelden geven. Ze zeggen niet voor niets dat jullie directeur,  die er zo  eenvoudig uitziet en  geen titel heeft, met ons in een machtsstrijd  is verwikkeld omdat de  invloedrijkste viziers van  dit rijk uit onze  familie afkomstig zijn.’

Hij glimlachte  verbitterd.  ‘Hij is met ons  in een strijd verwikkeld,’ vervolgde  hij langzaam, ‘omdat hij een verschrikkelijke macht bezit en heel goed weet dat die nergens op is gebaseerd.’

Mark-Alem keek zijn oom  sprakeloos aan. ‘Een verschrikkelijke macht… die nergens op  is gebaseerd,’ herhaalde hij geschrokken, terwijl zijn oom vertelde dat er van het Tabir Saray? zelf nooit een bevel was uitgegaan  en ook nimmer zou uitgaan,  tenzij  de instelling daar zelf behoefte  aan had.  Het kwam echter wel met  ideeën, die, volgens de  vizier althans, uit de  oeroude, onpeilbare diepten  van de collectieve Osmaanse ziel stamden en dankzij de wonderlijke manier  waarop het  mechanisme  functioneerde een  onheilspellende  invloed kregen.’

112. ‘Mark-Alem kon zijn  ogen niet afhouden  van de dunne  snaar die eenzaam  via een  kammetje over het geitenvel liep dat boven de  holte van de klankkast  was gespannen. Het klaaglijke geluid dat de snaar  voortbracht werd door de klankkast  beantwoord en versterkt  tot een luid,  angstaanjagend klaaglied. En  ineens besefte Mark-Alem dat de klankkast van het instrument de borst symboliseerde  waarin de ziel huisde van het  volk  waartoe hij zelf behoorde en  vanwaaruit een doordringende, eeuwenoude klacht opsteeg. Hij kende  daar al een paar  fragmenten van, maar nu  hoorde  hij het epos in zijn geheel. Het was alsof de  klankkast van de  lahutë en  Mark-Alems borstkas met elkaar  één waren geworden.

Daarna zette een  andere  rapsode de  ballade over  de brug  in, en in de diepe stilte die in de  salon hing,  meende Mark-Alem het geluid te horen van de troffels waarmee onder een stralende, maar  ijskoude zon een brug  werd gebouwd die was  bevlekt met het bloed van het mensenoffer dat ervoor  was gebracht, en die samen met haar naam ook de vloek die  op  haar rustte aan het geslacht Qyprilli zou doorgeven.’