vertaling van Hans Driessen uitg. Arbeiderspers 2024-1924

118.’We weten maar al te goed dat het inlassen van andere en nieuwe gewoontes de enige manier is om ons leven tot staan te brengen, ons tijdsbesef op te frissen, om een verjonging, versterking en vertraging en dus een vernieuwing van ons levensgevoel als zodanig te bewerkstelligen. Dit is het doel van elke verandering van omgeving en lucht, van de strandvakantie; hierin moet men de verkwikkende werking zoeken van de afwisseling en de episode. De eerste dagen in een nieuwe omgeving kennen een jeugdig, dat wil zeggen een krachtig en breed verloop – het zijn er zo’n zes tot acht. Vervolgens, naar de mate waarin je je ‘inleeft’, doet zich een geleidelijke verkorting voor: wie aan het leven hecht, of beter gezegd, wie zich aan het leven wil hechten, kan tot zijn ontzetting merken dat de dagen weer lichter worden en voorbij beginnen te vliegen; en de laatste week, van bijvoorbeeld vier, bezit een griezelige snelheid en vluchtigheid. Maar de opfrissing van het tijdsbesef werkt ook na de inlassing door, doet zich, nadat je naar de regelmaat bent teruggekeerd, opnieuw gelden; de eerste dagen thuis worden na de afwisseling eveneens als nieuw, breed en jeugdig ervaren, maar veel zijn het er niet: want we leven ons sneller in de regelmaat in dan in het doorbreken van de regelmaat, en als het tijdsbesef door een gevorderde leeftijd al moe is of – een teken van oorspronkelijke levenszwakte – nooit krachtig ontwikkeld is geweest, slaapt het weer razendsnel in, en al na vierentwintig uur lijkt het alsof we nooit weg zijn geweest en alsof de reis niet méér was dan de droom van een nacht.’

318. Maar wat betekent menselijk? Alles is menselijk. Het Spaans-godvruchtige en nederig-plechtige en streng gereglementeerde is een zeer waardige vorm van menselijkheid, zou ik zo denken, en anderzijds kun je met het woord “menselijk” elk nonchalant en slap gedrag goedpraten, dat zul je toch met me eens zijn.

431. ‘Nee!’ ging Naphta verder. ‘Niet bevrijding en ontplooiing van het ik zijn het geheim en gebod van de tijd. Wat die nodig heeft, waar hij naar verlangt, wat hij voor zichzelf zal creëren, dat is… de terreur.’

(…)

De dictatuur van het proletariaat, de politiek-economische heilseis van onze tijd, streeft niet naar de heerschappij omwille van de heerschappij zelf en voor de eeuwigheid, maar naar de tijdelijke afschaffing van de tegenstelling tussen geest en macht in het teken van het kruis, naar wereldoverwinning door middel van wereldheerschappij, naar de overgang, naar transcendentie, naar het Rijk. Het proletariaat heeft het werk van Gregorius overgenomen, diens godsvrucht leeft voort in het proletariaat en evenmin als hij zal het zijn handen vrij mogen houden van bloed. Zijn taak is de verschrikking tot heil van de wereld en tot verwezenlijking van het verlossingsdoel, de mens die kind is van God, zonder tussenkomst van staat of klasse.

550. ‘En nu hoor ik ineens dat hij logebroeder is. Kijk aan. Dat geeft mij te denken, dat moet ik wel zeggen. Daarmee komt hij voor mij in een nieuw daglicht te staan; het maakt me heel wat duidelijk. Zou hij ook af en toe zijn voeten in een rechte hoek zetten en zijn handdruk iets heel speciaals meegeven? Daar heb ik nooit iets van gemerkt…’‘Dat soort kinderachtigheden,’ meende Naphta, ‘zal onze driepuntsbroeder wel achter de rug hebben. Ik neem aan dat het logeceremonieel een nogal povere aanpassing aan de nuchtere, staatsburgerlijke geest der tijden zal hebben ondergaan. Men zou zich waarschijnlijk schamen voor dat vroegere ritueel en het een onbeschaafd hocus pocus vinden – niet ten onrechte, want per slot van rekening is het toch al te absurd het atheïstische republicanisme als een mysterie in te kleden.

806.

Niet voor niets spelen de vrijmetselarij en haar mysteries zo’n belangrijke rol in De Toverberg, want de vrijmetselarij stamt rechtstreeks af van de oude initiatierites. Kortom, de toverberg is een variant van de tempel van de initiatie, een oord waar gevaarlijk onderzoek wordt verricht naar het geheim van het leven, en Hans Castorp, de ‘ontwikkelingsreiziger’, heeft zeer voorname, mystiek-ridderlijke voorouders; hij is de typische, in de hoogste zin nieuwsgierige neofiet, die vrijwillig, maar al te vrijwillig ziekte en dood omhelst, omdat meteen al de eerste aanraking ermee hem buitengewone kennis, avontuurlijke begunstiging belooft – natuurlijk met een navenant hoog risico.

‘Het is een heel aardig en intelligent commentaar dat ik hier te baat heb genomen, om u (en mijzelf) opheldering te verschaffen over mijn roman – deze late, modern gecompliceerde, bewuste en tegelijk onbewuste schakel in een grote traditieketen. Hans Castorp als graalzoeker – dat zult niet gedacht hebben toen u zijn verhaal las, en als ik dit zelf gedacht heb, was het min of meer als overweging. Misschien moet u het boek nog een keer, vanuit dit perspectief lezen. U zult dan ook ontdekken wat de graal is, de kennis, de inwijding, het hoogste waarnaar niet alleen de onnozele held, maar ook het boek zelf op zoek is. U zult dat met name vinden in het hoofdstuk getiteld ‘Sneeuw’, waarin de in dodelijke hoogtes verdwaalde Hans Castorp zijn droomgedicht van de mens droomt. De graal die hij zo niet vindt dan toch in een doodsnabije droom vermoedt, voordat hij vanaf zijn hoogte de Europese catastrofe in wordt gesleurd, dat is de idee van de mens, de conceptie van een toekomstige, door de diepste kennis van ziekte en dood gepasseerde humaniteit. De graal is een geheim, maar de humaniteit is dat ook. Want de mens is zelf een geheim, en alle ‘humaniteit berust op eerbied voor het geheim van de mens.’