Ontroering is een zeldzaam goed

12 / 09 / 2010

?Een van de zeven engelen met de offerschalen kwam op me af en zei: ?Ik wil je laten zien hoe de grote hoer die aan talrijke waterstromen zit, veroordeeld wordt. De koningen op aarde hebben ontucht met haar gepleegd, en de mensen die op aarde leven hebben zich bedronken aan de wijn van haar ontucht.? Ik raakte in vervoering, en hij nam mij mee naar de woestijn. Ik zag een vrouw zitten op een scharlakenrood beest vol godslasterlijke namen, met zeven koppen en tien horens. Ze droeg purperen en scharlakenrode kleren en gouden sieraden, edelstenen en parels. In haar hand had ze een gouden beker vol gruwelijkheden, al haar liederlijke wandaden, en op haar voorhoofd stond een naam met een geheime betekenis: ?Het grote Babylon, moeder van alle hoeren en van alle gruwelijkheden ter wereld.’’
(Openbaring van Johannes, 17: 1-5).

De stad is vrouwelijk, niet alleen taalkundig
En daarom zijn steden nachtmerries voor de bedienaars van exclusieve en eenkennige religies. Vrije stadslucht biedt geborgenheid in de anonimiteit, aan de rafelige rand van pronkende luister, in de schaduw van uitdagende pracht.
Hypermoderne steden met fallische torens en spektakel-bruggen mankeren geborgenheid en identiteit. De verleidelijke spiegeling van de macht verblindt alleen onzekere jongens tot patserige dromen. Steeds weer bedrogen.
Neem nu Rotterdam en Antwerpen.
Naburige havensteden koesteren een eigen cultuur, naburige naties evenzeer. Zelfs wanneer ze zich tot een zelfde taal bekennen.

Stadscultuur of segregatie
Wie het bij onze noorderburen gemaakt heeft, probeert een pand op het land of verlaat de stad voor een Vinexwijk. Oorspronkelijk bedoeld om de druk van de sociale woonwijken weg te nemen door koopwoningen elders, blijken deze buitenwijken met dure architectuur vooral de segregatie in de oude steden te stimuleren.
Wie op de Nederlandse sociale ladder stijgt, wil vooral weg uit de stadscentra. Een succesvolle Rotterdammer weet zich geslaagd in de ogen van de ander met paarden in Brabant en een boot op het water.
Allochtone ?nieuwkomers? volgen dit vluchtpatroon wanneer ze beter boeren. De achterblijvers zien hun wijk verder verloederen.
Wie in Vlaanderen sociale promotie maakt, kijkt eerder uit naar een stadspaleis of vergelijkbare loft. In Amsterdam dreigt een tweede woonst in hoofdstedelijke grachtenpanden extra belast te worden volgens het socialistische solidariteitsbeginsel.

Paleizen, markten en pleinen
In de Lage Landen ontstond stedelijk weefsel vooral in de middeleeuwen, inclusief spannende weeffouten. Verschillende sociale klassen woonden in elkaars buurt. Hoge heren hielden familie en hofhouding in of om hun stadspaleizen. Handel en ambachten vonden elkaar op markten en pleinen. Met de industrialisatie werd dit dynamisch stedelijk patroon grondig verstoord. Wie het zich kon veroorloven ontvluchtte de stinkende steden.
Het huidige Vlaanderen was ooit een conglomeraat van stadstaten die hun banmijlen soms te vuur en te zwaard oplegden aan het platteland. Plattelanders wantrouwen steden en hun bewoners, maar wie verder wou dan purperen hei, berk en gele brem week uit naar de stad.

Erasmusbrug
Aan de Rotte brandde het Duitse terreurbombardement op 14 mei 1940 grote gaten in het oude stedelijk weefsel.
Aan de Schelde waren de brandgaten van de V-bommen kleiner. Ze werden versteld met woningsanering en niet altijd even geslaagde nieuwbouw.
Rotterdam koos voor sociale woningbouw aan de randen en met dertig jaar fallische hoogbouw in het stadscentrum voor het Manhattan van Europa. Met als paukenslag een gestileerde zwaan over de machtige Maas en fantastische woontorens op ?Kop van Zuid? ter sanering van de oude vervallen havenzone.
Maar voor wie vanuit het zuiden de Erasmusbrug nadert en in het duister wacht op de passage van een reuzenschip blijkt de zwaan in de nachtelijke belichting een reusachtige vulva. Een vrouwelijke brug als toegangspoort, niet om de stad te ontwijken. Langs deze brug penetreren bezoekers de stad die het voorbije weekend met uitdagende Wereldhavendagen vlijtig aan haar zelfbeeld timmerde.

Zoek de stadsgod
Ondanks de jaarlijkse macho-evenementen op en rond die Erasmusbrug zoals de Bavaria City Racing, de Fortis Marathon, de Adidas Ladiesrun, het Ortel Zomercarnaval, de Red Bull Airrace en dit jaar zelfs de ?Tour de France? kan dat zelfbeeld niet ontroeren.
Ondanks deze visuele pracht en praal slaagt de belangrijkste stad van Nederland er niet in haar burgers bij een solidaire ?multiculturele? gemeente te betrekken.
Zolang zij de stad aan de Maas niet als h?n gemeente herkennen, niet als residentie van h?n godheid ervaren boven de eigen importgoden, zolang zij Feyenoord niet als h?n voetbalploeg erkennen, rafelt het religieuze weefsel dat de Wereldhaven moet samenbinden. Op de een of andere manier moeten Rotterdammers zich kunnen identificeren met het groen-wit-groen blazoen van h?n gemeente. Wanneer deze stad hun machtsverlangen beter bevredigt dan emotionele uitspraken over ?ons land?, ?mijn cultuur?, ?ons geloof? kan een nieuwe coherentie ontstaan.
En dat duurt lang, generaties lang. Tot het herkomstland niet langer ?thuisland? is. Tot tijdens de jaarlijkse vakanties heimwee klinkt naar het zelf deelachtig zijn aan de macht van de stadsgod ?bij ons in Rotterdam?.

De Duiker
In Antwerpen daarentegen is eind augustus de stadsgod waarlijk verschenen aan gelovigen en ongelovigen, aan kinderen en volwassenen, aan stervenden, zieken, zwakken en misselijken.
De nieuwe goddelijke Drievuldigheid is opgerezen uit het smerige havenwater als de Duiker, zijn geliefde nichtje en ?A?.
Een echte stadsgod etaleert zich immers niet vanaf adembenemende bruggen maar leeft geborgen in tunnels, de ingewanden van de ideale stad.
Als volleerd sjamaan heeft de Antwerpse burgervader beroep gedaan op God zelf en al zijn Heiligen om de mensen van de Koekenstad en ver daarbuiten te verenigen. Het reuzenverhaal van zoeken naar elkaar, naar wie we liefhebben, met de trage blik, de aarzelende gang lokt reusachtige vertedering uit.
Kinderen herkennen in de passerende god zichzelf. Volwassenen lopen over van ontroering. Voor iedere sterveling heeft de duikende godheid een blik, een gebaar, een klank van ronkende herkenning klaar.
Niemand vertreedt de ander, niemand doorbreekt de betovering van de religieuze – verbindende – beweging die als een onzichtbaar netwerk de boorden van de Schelde in haar greep houdt.

Ontroerend App?l
In processies en ommegangen werd in zowat heel Vlaanderen het Allerheiligste achter de traditionele stadsreuzen door de straten van de stad gedragen met muziek, luisterrijk gezang, praal en pathetisch ge?taleerd leed. De Duiker van straattheater ?Royale de Luxe? sluit aan bij deze eeuwenoude traditie: de godheid die zetelt in de stad, rijst van onder het plaveisel op uit het moeras, tot heil van alle mensen in de Koekenstad en ver daarbuiten.
Maar ?Royal de Luxe? en de burgemeester van ?A? zijn beter, slimmer en vrouwelijker dan de organisatoren van commercieel gesponsorde topevenementen in het Monaco aan de Maas. De mechanische poppen en hun reuzentheater zijn immers niet zomaar een emanatie van de macht.
Zij zijn het app?l van de stad op de burgers, de kijkers, die mee het leven, het wezen van de godheid uitmaken. Zonder toeschouwer geen godheid, zonder mensenmassa geen Duikende Drievuldigheid.
Een meesterlijke zet, een waardige parade van een ontroerende schoonheid: ?Op jou komt het aan!

?Ontroering is een zeldzaam goed, dat niet om tranen, wel om inzicht vraagt, om een besef van de eenmaligheid en kortstondigheid van jezelf evenzeer als van het voorwerp van je medelijden.? Gerard Koolschijn in het nawoord ?De mens een kindermoordenaar? bij ?Euripides – Medea & Bachanten? p. 137 – Athenaeum-Polak & van Gennep 2010