The Celts: Blood, Iron and Sacrifice

 

In de driedelige docureeks The Celts – een productie van BBC en ZDF i.s.m. Arte – volgen we antropoloog Alice Roberts en archeoloog Neil Oliver op hun speurtocht naar de Kelten, het mysterieuze volk dat ooit onze contreien bevolkte. Vertrekkend van hun oorsprong en religie ontdekken we een gesofisticeerde tribale cultuur. Historische reconstructies tonen de grote leiders van de Kelten in hun voortdurende strijd met dat andere Europese volk dat vanuit het zuiden kwam aanzetten: de Romeinen, die hen uiteindelijk zouden overwinnen. Het is de clash tussen die twee beschavingen, de Keltische en de Romeinse, die de wereld zoals we die vandaag kennen, mede heeft gevormd.

Veel verhaal op Canvas online, echter weinig van waarde, ook niet in de ‘prestigieuze’ reeks.

De driedelige serie met veel duur beeldmateriaal en gespeelde strijdtaferelen op verre locaties werd opgezet om in wezen slechts één boeiend verhaaltje te vertellen. De Kelten zouden in de brons-ijzertijd niet vanuit Midden Europa de rest hebben veroverd maar eerder vanuit de periferie toenmalige toptechnologie van ijzerbewerking en wapensmederij naar het midden van Europa hebben gebracht via handelsbetrekkingen.

De periferie is dan uiteraard Britain …

Een van de acteurs – deskundigen Neil Oliver koestert de hele reeks lang een vettig Schots accent en dito lang haar wanneer hij als een onverveerde afstammeling van Kelten naar een ontmoeting met een of andere historicus of archeoloog schrijdt.

De hele reeks die flink wat duiten moet gekost hebben lijkt naadloos te passen in de Brexit theorieën.

Een ode aan extreem gewelddadige, brutale en halfwilde barbaren die als laatste der volkeren probeerden pal te staan tegen de modernere oorlogs- en staatsmachine van het Romeinse rijk.

Ze hadden in 390 a.C.n. de Romeinse legioenen verslagen bij Allia en konden Rome plunderen.

[...] daarop is in een gesprek tussen Quintus Sulpicius, krijgstribuun, en Brennus, koning van de Galliërs, de zaak overeengekomen, en duizend pond aan goud zou als prijs spoedig van het volk aan de stammen worden overgemaakt. Aan de op zich al schandelijke zaak werd nog een onwaardige toegevoegd: de door de Galliërs gebrachte gewichten zouden ongelijk zijn (d.i. niet in overeenstemming met de geldende waarden). En toen de tribuun bezwaar maakte voegde de trotse Galliër zijn zwaard aan de gewichten toe en men hoorde de voor Rome niet te verdragen uitspraak:, “Wee (aan) de overwonnenen.” Livius, Ab urbe condita V 48

Daarna keerden de rollen en verdreven de Romeinse legioenen de Kelten steeds verder naar de Europese periferie. Caesar palmde Gallië in na de slag bij Alesia in 52 a.C.n. waarvan hij zijn verhalen de wereld en Rome instuurde met het oog op zijn verder politieke carrière. Zes jaar later pas zou Vercingetorix na een triomftocht voor het Romeinse publiek gewurgd worden aan de garrote.

Enkele decennia later blijken steeds meer ‘Gallo Romeinse’ Kelten als huurlingen te strijden in de Romeinse gelederen.

Merkwaardig aan de serie is ook de oppervlakkigheid waarmee een en ander wordt gepresenteerd: de Kelten hebben prehistorische wortels – lijkt me logisch -  met vooral een clanstructuur, een priesterkaste die in de heilige bossen bloedige politieke ritualen bedrijft, bijzonder bloeddorstige gebruiken om tegenstanders en vijanden te imponeren. Maar veel meer dan oorlog voeren en wat handel er bovenop lijken de Keltische krijgsheren niet uit te vreten.

Vrouwen schijnen ook onbestaande – terwijl die zeker in die periode in tegenstelling tot de Griekse en Romeinse dames een sterkere maatschappelijke rol konden opeisen.

De enige vrouw die in de reeks opgevoerd wordt met woeste rosse krullen is Boudicca, met herpes labialis gehuld in een rommelig blauw-bruine mantel van Schotse ruit. Zij wreekt het onrecht dat de Romeinse bondgenoten van haar man na zijn dood haar volk der Iceni en haar dochters aangedaan hadden in Colchester.

Menig Romeinse stad werd verwoest en uitgemoord. Wanneer gouverneur Gaius Suetonius Paulinus het druïdeneiland Mona (Anglesey) belegerde, kwamen de Keltische stammen uit het Zuidoosten in opstand. onder leiding van  Boudicca. Gouverneur Paulinus lokte de Britse overmacht naar een kloof in de Watling Street naar Londen waar een gedisciplineerde Romeinse oorlogsmachine de overweldigende meerderheid van het Keltische leger in de pan hakte.

‘The Celts: Blood, Iron and Sacrifice’ presenteert dus nogal wat pittige parallellen die zeker in de UK geïnterpreteerd worden als de ‘Brrritains’ die al van in de prehistorie bijdroegen aan de ijzerontwikkeling (later de industrialisatie) in Europa, die de prachtigste sieraden, juwelen en cultuur ontwikkelden, die zich altijd al verzet hebben tegen buitenlandse inmenging, zeker als die dan nog eens als onrechtvaardig ervaren werd en wordt.

De ‘Brrritains’ stellen zich ook graag tot de laatste snik te weer tegen andere culturen en religies die hen bedreigen in hun thuislanden.

Dit soort documentaires van de BBC helpt ongetwijfeld de mythevorming in de UK in de richting van de Keltische ‘roots’ en dus tegen de vreemde infiltranten, hun godsdienst en cultuur: sidder en beef, gij vuige EU burger en zeker alle arrogante islamieten in the UK. De Kelten waren ook bedreven in het koppen snellen. Zij sloegen echter genadiger toe in de halswervelzuil.

Paul Claes, De haas en de regenboog.

uitg. De Bezie Bij 2016

Tegen het einde van de negentiende eeuw verbleven de revolutionaire Franse dichters Arthur Rimbaud en Paul Verlaine in Londen. Gevlucht voor het oproer dat ontstond na het neerslaan van de Commune van Parijs in 1871, waren ze op zoek naar een nieuw leven, een nieuwe liefde en een nieuwe poëzie. In Engeland beleven Rimbaud en Verlaine de hoogtepunten van hun stormachtige en noodlottige affaire, maar ze groeien er ook langzaam uit elkaar, verteerd door schuld en ambitie.

In De haas en de regenboog laat Paul Claes een nieuw licht schijnen op deze ophefmakende romance. In een kleurrijke, van speelsheid doordrenkte taal schetst hij een historisch beeld van een mislukte politieke, literaire en persoonlijke revolutie. Deze roman is, naast een waarheidsgetrouw verslag van het seizoen in de hel, een prachtige vertelling over de dieptes van de literatuur en de liefde.

Dit is een vermetel boek over spanning en lust tussen twee heren – Paul Verlaine, 29 jaar, gehuwd, vader en 10 jaar ouder dan Arthur Rimbaud – beiden kinderen van hun moeders.

Het loopt behoorlijk uit de hand met twee schoten waarmee de dichter  Verlaine zijn vriend Arthur neerschiet in Brussel op 10 juli 1873. Het politieverslag van hun ruzie wordt bewaard in het Archief van de Stad Brussel.

Het verhaal eindigt met een indrukwekkend slot.

Een jaar later zou Arthur Rimbaud voor altijd zwijgen en zijn zwerftocht beginnen door Europa tot voorbij de hoorn van Afrika.

 

183. Door het portierraampje kroop de ochtendklaarte naar binnen. Op een onbebouwd veld zag hij opeens een schim. Het was een haas die daar overeind zat: met opgeheven voorpoten aanbad het dier de opgaande zon. De kleuren van de opkomende dag volgden elkaar op als de klinkers in dat sonnet dat evenveel lof als spot had geoogst: zwart, wit, rood, groen, blauw. Ooit zou hij het raadsel onthullen waarvan hij alleen de sleutel bezat: was de dichter niet de zoon van de Zon?

184. Nu wist hij beter: hij was niet gemaakt voor blijvend geluk. Hij moest als een haas door blijven rennen en de zon achtervolgen tot achter de horizon.

187. Opeens begreep hij hoe de metamorfosen van de natuur aan de oorsprong lagen van elke menselijke fantasie. Nergens waren er duizelingwekkender vormen te zien dan in de golven van de zee, nergens waren er ongehoorder beelden te bewonderen dan in de wolken aan de hemel. Elk beeld kon veranderen in gelijk welk ander beeld, iedere vorm was de vorm van een andere vorm. Het inzicht dat alles symbool kon staan voor alles was de toversleutel van de verbeelding.

Sidderend besefte hij dat hij het ultieme geheim van de poëzie had ontdekt. Dichten was niets anders dan anders zien. Ons geestesoog was in staat een andere werkelijkheid te scheppen: een nieuwe wereld die wonderlijker was dan de wereld van altijd. Nu pas verstond hij zijn eigen formule: ‘Wij moeten absoluut modern zijn.’ Een kunstenaar die de wereld afbeeldde, weerspiegelde alleen het vanouds bekende. Een kunstenaar die de wereld verbeeldde, kon kiezen uit een oneindig gamma van mogelijkheden. Hij was een alchemist die iedere droom waar kon maken, zelfs de onmogelijke droom van de osmose van alles in de Liefde.

Christopher Clark, IJzeren Koninkrijk Opkomst en ondergang van Pruisen 1600-1947

Vertaald door W. Hansen 2015 De Bezige Bij

‘IJzeren Koninkrijk’ is een machtige geschiedenis van een van de indrukwekkendste staten die Europa ooit kende.

Vlak na de gruwelijke Tweede Wereldoorlog oordeelden de geallieerden dat ze korte metten moesten maken met de staat Pruisen, die ze als de belichaming van het verfoeide militarisme zagen. Pruisen werd zonder pardon opgeheven en verdeeld. Daarmee kwam er een eind aan vierhonderd jaar geschiedenis. Christopher Clark toont in zijn glasheldere en prachtig geschreven geschiedenis dat Pruisen nog wel iets meer is geweest dan waar de geallieerden het voor aanzagen.

Pruisen begon eeuwen geleden als een onoverzichtelijke lappendeken van vorstenrijkjes, hertogdommen en graafschappen, zonder veel natuurlijke hulpbronnen en zelfs zonder een verbindende cultuur. Het voerde vele oorlogen, speelde een belangrijke rol bij de opheffing van het Heilige Roomse Rijk, bloeide op tijdens de glorieuze verlichtingsperiode onder Frederik de Grote en leed tijdens het rampzalige napoleontische tijdperk. Pruisen groeide in de loop der tijd uit tot een staat die de Europese humanistische traditie mede vormgaf, die uitmuntte door een efficiënt overheidsapparaat en een onkreukbare ambtenarij, die bij tijden een ongekende religieuze tolerantie aan de dag legde, en die onder leiding van Otto von Bismarck in 1871 zorgde voor de eenwording van het Duitse rijk. Clark concludeert dat Pruisen een onschatbare bijdrage heeft geleverd aan de westerse beschaving.

    ‘Door Pruisen van de Europese kaart te wissen, velden de geallieerde mogendheden tegelijk hun oordeel over dat land. Pruisen was niet een Duits land als alle andere, dat op één lijn gesteld kon worden met Baden, Württemberg, Beieren of Saksen. Pruisen was de diepste bron van de Duitse malaise die Europa had geteisterd. Het was er de oorzaak van dat Duitsland de weg van de vrede en moderne politiek had verlaten.’

Een indrukwekkend boek met schitterende analyses, waardevolle hoofdstukken over recht, rechtsfilosofie, architectuur, bestuurskunde, oorlogvoering, leger, democratische en religieuze (Piëtistische) bewegingen, de invloed van de Verlichting en de Vrijmetselarij, de staat, onderwijs, leger, parlement, Bismarck, Willem II en WOI en de manier waarop de nationaal-socialisten onder leiding van een Oostenrijkse corporaal de macht konden grijpen in 1932-1933.

57. We kunnen alleen maar speculeren wat de gevolgen van die ramp voor het dagelijkse leven zijn geweest.Veel families die na de oorlog in de meest getroffen gebieden gingen wonen, waren immigranten van buiten Brandenburg: Hollanders, Oost-Friezen en Holsteiners. In sommige plaatsen was de schok zo heftig dat er een breuk ontstond in het collectieve geheugen.Van Duitsland als geheel is wel gezegd dat de ‘grote oorlog’ van 1618-1648 de herinneringen aan eerdere conflicten heeft uitgewist, zodat middeleeuwse, Romeinse of prehistorische muren en wallen hun vroegere namen kwijtraakten en voortaan werden aangeduid als ‘Zweedse bolwerken’. In sommige gebieden lijkt de oorlog de keten van persoonlijke herinneringen zelfs verbroken te hebben die zo essentieel is voor het respect voor en de continuïteit van het gewoonterecht in dorpen – niemand was oud genoeg om zich te herinneren hoe het was ‘voordat de Zweden kwamen’. Misschien is dat een van de redenen voor het gebrek aan volkse tradities in Mark Brandenburg. In de jaren 1840, toen de rage om mythen en andere folklore te verzamelen en te publiceren hoogtij vierde, vonden enthousiastelingen die geïnspireerd werden door de gebroeders Grimm weinig van hun gading in Mark Brandenburg.

De alles vernietigende furie van de Dertigjarige Oorlog was mythisch, maar dan niet in de zin dat het geen relatie had met de realiteit, maar in de zin dat het zich in het collectieve geheugen nestelde en een uitgangspunt werd om over de wereld na te denken. Het was die furie van de religieuze burgeroorlog – niet alleen in zijn eigen geboorteland Engeland, maar ook op het continent – die Thomas Hobbes ertoe aanzette de Leviathan op het schild te heffen, de staat met zijn geweldsmonopolie als de redding van de samenleving. Het was beter, stelde hij voor, het gezag over te dragen aan de monarchale staat in ruil voor de veiligheid van personen en eigendom, dan om orde en gerechtigheid te zien teloorgaan in burgerlijke twisten.

433. (Een interessante vergelijking met de EGKS - EEG – EU)

Lees verder »

Jeroen Olyslaegers, Wil

uitg. De Bezige Bij 2016

Lang geleden dat ik een roman van een Vlaamse auteur mij zo zorgvuldig en schijnbaar achteloos wist te boeien. Het minutieus opgebouwd verhaal om en bij de Van Den Nestlei te Antwerpen met een verbluffend vertrouwde taal die de lezer leidt en lokt langs ingewikkelde vragen van goed en kwaad, vrije intenties en laffe wil, herinneringen en littekens naar een finale die sommigen teveel wordt door de generaties aanslepende druk. En dan lijkt dan de cirkel rond.

Jeroen Olyslaegers bezingt in ‘Wil’ de wrok en hoe die menselijke drijfveer werkt, in tijden van oorlog en vrede, van druk en lust, willen en kunnen. Niets is immers wat het lijkt,

In ‘De literatuur en de goden’ schrijft Roberto Calasso: “Literatuur is nooit een kwestie van één enkel subject. Er zijn minstens drie acteurs: de hand die schrijft, de stem die spreekt, de god die toeziet en gebiedt.(…) We zouden ze het Ik, het Zelf en het Goddelijke  kunnen noemen. Tussen die drie vindt een ononderbroken triangulatieproces plaats. Elke zin, elke vorm, is een variatie binnen dit krachtenveld. Vandaar die dubbelzinnigheid van de literatuur. Want het gezichtspunt verschuift voortdurend ongemerkt tussen genoemde extremen, zonder ons te waarschuwen, en vaak ook zonder dat de auteur het merkt.” 

‘Wil’ is zo’n ononderbroken triangulatieproces dat kan leiden tot strangulatie…

‘Wil’ lezen heeft iets van kijken in de ‘Venetiaanse spiegel’ in het appartement van Stéphane Mallarmé:

‘Et ta glace de Venise, profonde comme une froide fontaine, en un rivage de guivres dédorées, qui s’y est miré ?’. Frisson d’Hiver,1864

Wat een verhaal! Wat een taal!

22.Zojuist heb ik hem nog beschreven als een held uit Hollywood en daar neem ik niets van terug. Hij maakte indruk, hij was bezeten en omgeven door een kracht die een mens zelden ziet en misschien compleet terecht verbindt met lang vergeten helden of een god in zijn angstwekkende schoonheid. Maar mensen zijn in de eerste plaats deerniswekkend, ze zijn niet consequent en maken zichzelf vooral blazen wijs. Een held is geen van hen een leven lang.

39. Wanneer een stad bezet wordt door andere meesters, andere gewoonten, krijgt ge hetzelfde. Na de schok willen de meesten zo snel mogelijk doen alsof het normaal is, dat het leven verdergaat en dat een mens zich moet aanpassen.

94. En kijk, plots werd het oorlog en het leven weer een spel in plaats van een valstrik. Onder het witte camouflagelaken dat idealisme heet zat verveling verscholen, een levenslange straf waar na de oorlog geen rechter aan te pas kwam.

100. Zonder het te weten spiegelen we allemaal wat ons omgeeft en denkt ieder afzonderlijk dat juist dit ons bijzonder maakt, anders dan de rest.

182.  Voor hetzelfde geld en met permissie gezegd is niks heilig, alles beweeglijk en is niks van wat ook waar. De dood maakt het leven van een artiest overzichtelijk, genesteld in zijn nu ongenaakbaar oeuvre, zijn meteen al legendarische voorkeuren en wat zijn vrienden over hem zeggen. De dood bespaart op schaamte, keuzes waar men spijt van krijgt of niet. De dood is vooral op schoonheid belust wanneer hij een jonge dichter velt. Wie te lang leeft, loopt een ernstige kans om in ieders ogen te eindigen als een prutser of een smeerlap.

249. Maar de liefde moet ze toch hebben gekend of in plaats daarvan een diepe rust. Misschien heeft ze zichzelf overwonnen, misschien heeft ze zichzelf helemaal opnieuw uitgevonden, en ging ze daarbij tegen alles in wat anderen ooit van haar hadden verwacht.

287. Een mens heeft behoefte aan onzin, weliswaar door wil, ambitie en toekomstvisioenen gestut, maar dat maakt het niet minder lachwekkend. Veel van die onzin deelt ge alleen maar met uzelf. Af en toe valt ge daarmee iemand lastig die dicht bij u staat. Het is zelden verheffend.

326. Er is geen andere manier wanneer het om familie gaat. Wie u veracht, trakteert ge.

Lees verder »

‘England, Old England’ – de fietstocht teveel.

deel 1: Turnhout – Maassluis – Harwich – Stoke by Carle

old-england-met-de-fiets-1

“Op de fiets wordt een mens optimistisch. Dan ervaar je dat willen, kunnen en uitvoeren, één kunnen zijn in een ronddraaiend fiets-pantheïsme. Dan wil je wel juichen: Es geht, es geht, es geht!’, aldus de Duitse filosoof Peter Sloterdijk.

Dat was op het oude Engelse platteland in een wijde boog om Londen wel een ander paar mouwen, ondanks het betrekkelijk mooie weer – slechts één dag hagelstormen en slechts één hele dag regen van 22 augustus tot 3 september 2016. Die Sloterdijkse ervaring heb ik deze reis in Engeland hooguit drie keer mogen genieten gedurende een uur of wat.

En dat lag in eerste instantie aan het wegennet op het Engelse platteland. (...)

Erger was nog de houding der mensen. (...)

Segregatie is in dit oude land een wezenlijk kenmerk van een angstige, onzekere, door schaamte getekende maatschappij.

‘And last, the rending pain of re-enactment

Of all that you have done, and been; the shame

Of things ill done and done to others’ harm

Which once you took for exercise of virtue.’

T. S. Eliot’s Little Gidding 1942

deel 2 : Stoke by Clare – Cambridge – Bedford – Oxford – Swindon

england-old-england-de-fietstocht-teveel-deel-2

‘If any question why we died,

Tell them, because our fathers lied.’

‘Vraagt iemand waarom we zijn gestorven,

zeg dan: omdat onze vaders hebben gelogen.’

Rudyard Kipling  ‘Epitaphs of the War’

deel 3: Swindon – Stonehenge – Salisbury – Portsmouth

england-old-england-de-fietstocht-teveel-deel-3

Mambrú se fue a la guerra,

qué dolor, qué dolor, qué pena,

Mambrú se fue a la guerra,

no sé cuándo vendrá.

Do-re-mi, do-re-fa,

no sé cuándo vendrá

deel 4:  Portsmouth – Brighton – Newhaven – Dieppe – Berck sur Mer – Watou.

england-old-england-de-fietstocht-teveel-deel-4

“Der heimkehrende Radfahrer ist ein besserer Mensch”. (Peter Sloterdijk)

‘Er bestaat een schilderij van Paul Klee, dat Angelus Novus heet. Er staat een engel op afgebeeld die zo te zien op het punt staat zich te verwijderen van iets waar hij zijn blik strak op gericht houdt. Zijn ogen en zijn mond zijn opengesperd, hij heeft zijn vleugels gespreid. Zo moet de engel van de geschiedenis eruit ziehn. Zijn gelaat is naar het verleden gewend. Daar waar wij een reeks gebeurtenissen waarnemen, ziet hij een enkele catastrofe, en daarin wordt die zonder enig respijt puinhoop op puinhoop gestapeld, die hem voor de voeten geworpen wordt. De engel zou wel willen blijven, de doden tot leven wekken en de brokstukken weer tot een geheel maken. Maar zijn vleugels vangen de wind die uit het paradijs waait, een storm die zo hard is dat hij ze niet kan sluiten. Deze storm stuwt hem onweerstaanbaar voort de toekomst in die hij de rug heeft toegekeerd, terwijl de stapel puin voor hem tot aan de hemel groeit. Deze storm is wat wij vooruitgang noemen.’

(Bruno Arpaia, L’angelo della Storia, De engel van de geschiedenis – en roman over de laatste jaren van de Duitse filosoof Walter Benjamin als balling)

“The truth is that the origin of what we call civilization is not due to religion but to skepticism. (…) The fear of God is not the beginning of wisdom. The fear of God is the death of wisdom. Skepticism and doubt lead to study and investigation, and investigation is the beginning of wisdom. The modern world is the child of doubt and inquiry, as the ancient world was the child of fear and faith.” (Why I Am An Agnostic by Clarence Darrow)

‘England, Old England’ – de fietstocht teveel.

deel 4 Portsmouth – Brighton – Newhaven – Dieppe – Berck sur Mer – Watou.

“Der heimkehrende Radfahrer ist ein besserer Mensch”. (Peter Sloterdijk)

england-old-england-de-fietstocht-teveel-deel-4

‘Er bestaat een schilderij van Paul Klee, dat Angelus Novus heet. Er staat een engel op afgebeeld die zo te zien op het punt staat zich te verwijderen van iets waar hij zijn blik strak op gericht houdt. Zijn ogen en zijn mond zijn opengesperd, hij heeft zijn vleugels gespreid. Zo moet de engel van de geschiedenis eruit ziehn. Zijn gelaat is naar het verleden gewend. Daar waar wij een reeks gebeurtenissen waarnemen, ziet hij een enkele catastrofe, en daarin wordt die zonder enig respijt puinhoop op puinhoop gestapeld, die hem voor de voeten geworpen wordt. De engel zou wel willen blijven, de doden tot leven wekken en de brokstukken weer tot een geheel maken. Maar zijn vleugels vangen de wind die uit het paradijs waait, een storm die zo hard is dat hij ze niet kan sluiten. Deze storm stuwt hem onweerstaanbaar voort de toekomst in die hij de rug heeft toegekeerd, terwijl de stapel puin voor hem tot aan de hemel groeit. Deze storm is wat wij vooruitgang noemen.’

(Bruno Arpaia, L’angelo della Storia, De engel van de geschiedenis – en roman over de laatste jaren van de Duitse filosoof Walter Benjamin als balling)

“The truth is that the origin of what we call civilization is not due to religion but to skepticism. (…) The fear of God is not the beginning of wisdom. The fear of God is the death of wisdom. Skepticism and doubt lead to study and investigation, and investigation is the beginning of wisdom. The modern world is the child of doubt and inquiry, as the ancient world was the child of fear and faith.” (Why I Am An Agnostic by Clarence Darrow)

‘England, Old England’ – de fietstocht teveel.

deel 3 Swindon – Stonehenge – Salisbury – Portsmouth

england-old-england-de-fietstocht-teveel-deel-3

Mambrú se fue a la guerra,

qué dolor, qué dolor, qué pena,

Mambrú se fue a la guerra,

no sé cuándo vendrá.

Do-re-mi, do-re-fa,

no sé cuándo vendrá

‘England, Old England’ – de fietstocht teveel.

deel 2 : Stoke by Clare – Cambridge – Bedford – Oxford

‘If any question why we died,

Tell them, because our fathers lied.’

‘Vraagt iemand waarom we zijn gestorven,

zeg dan: omdat onze vaders hebben gelogen.’ 

Rudyard Kipling  ‘Epitaphs of the War’

england-old-england-de-fietstocht-teveel-deel-2

‘England, Old England’ – de fietstocht teveel.

deel 1 – Turnhout Maassluis – Harwich – Stoke by Carle

“Op de fiets wordt een mens optimistisch. Dan ervaar je dat willen, kunnen en uitvoeren, één kunnen zijn in een ronddraaiend fiets-pantheïsme. Dan wil je wel juichen: Es geht, es geht, es geht!’, aldus de Duitse filosoof Peter Sloterdijk.

Dat was op het oude Engelse platteland in een wijde boog om Londen wel een ander paar mouwen, ondanks het betrekkelijk mooie weer – slechts één dag hagelstormen en slechts één hele dag regen van 22 augustus tot 3 september 2016.

Die Sloterdijkse ervaring heb ik deze reis in Engeland hooguit drie keer mogen genieten gedurende een uur of wat.

En dat lag in eerste instantie aan het wegennet op het Engelse platteland. (...)

Erger was nog de houding der mensen. (...)

Segregatie is in dit oude land een wezenlijk kenmerk van de samenleving.

Maandag 22 augustus 2016 Turnhout Maassluis 129 km

‘And last, the rending pain of re-enactment

Of all that you have done, and been; the shame

Of things ill done and done to others’ harm

Which once you took for exercise of virtue.’

T. S. Eliot’s Little Gidding 1942

Dinsdag 23 augustus 2016 Maassluis – Hoek van Holland – Harwich: 30 km

Woensdag 23 augustus 2016 – Harwich – Colchester – Stoke by Clare: 100 km

Old England met de fiets 1 klein

Hannah Monyer, Martin Gessmann Ons geniale geheugen: de onzichtbare kracht die onze toekomst bepaalt.

uitg. De Bezige Bij 2016

Deze interessante benadering van ons geheugen lijkt wel een toepassing van Thomas Kuhns ‘The Structure of Scientific Revolutions’ (1962). Boeiend, zeker voor lezers die van de materie niets of nauwelijks wat kennen.

Iets te algemeen en wat makkelijk afgeleid uit de Heidelberger experimenten van de auteur. Het boek probeert ook de heikele vragen over vrije wil en vrijheid van keuzes te omzeilen door ze als irrelevant op te lossen.

Ons geheugen is de architectuur van ons leven, het fundament waarop we ons bestaan opbouwen.

15.Hannah Monyer heeft een passie ontwikkeld voor onderzoek naar hersenprocessen waardoor we ons in een bepaalde ruimte niet verloren voelen en ons kunnen oriënteren. In haar onderzoek is ze tot het essentiële inzicht gekomen dat we ons ons ruimtelijke geheugen niet simpelweg moeten voorstellen als een archiefkast vol plattegronden, maar dat het functioneert als een uiterst dynamisch navigatiesysteem. Het geheugen is daardoor niet alleen behept met het vermogen om terug te blikken, maar vooral ook om vooruit te kijken: naar de plek waar je heen wilt.

20. We willen beargumenteren dat we het geheugen altijd onderschat hebben en dat er we goed aan doen dit vanuit een heel ander perspectief te benaderen. Het geheugen houdt zich immers niet alleen bezig met het verleden, maar ook met de toekomst. Het dient niet alleen om alle gebeurtenissen in ons leven in schuiflades op te bergen, maar bereidt ook voortdurend nieuwe gebeurtenissen voor en maakt die geschikt voor de toekomst. Het hanteert een denkwijze die in feite op de toekomst is gericht, ook al houdt het zich bezig met belevenissen uit het verleden die we voor ons gevoel allang achter ons hebben gelaten. We moeten ons begrip van het geheugen in één zeer wezenlijk opzicht radicaal omgooien en er een revolutionair andere kijk op ontwikkelen. We moeten ons het inzicht eigen maken dat zijn voornaamste taak ons verdere leven betreft en dat er niet één andere menselijke capaciteit is die voor zulke ingewikkelde en voortdurend wisselende taken wordt gesteld. Het heeft tot opdracht om uit de veelsoortige gebeurtenissen

26. We beweren heel boud dat het geheugen altijd verkeerd is opgevat, in zoverre gedacht wordt dat zijn functie in de eerste plaats het verleden betreft, oftewel dat het vooral verantwoordelijk is voor de opslag van feiten en andere zaken. Daarentegen stellen wij ons op het uitgangs- punt dat het geheugen onze toekomst plant en onze verdere levensloop voorbereidt. De belangrijkste taak ervan is dan ook niet alle opgeslagen feiten beschikbaar te houden voor eventueel hergebruik, maar die ook tegelijkertijd en voortdurend opnieuw te bewerken en te prepareren. Het moet alle inhoud in samenhang met elkaar steeds opnieuw zo rangschikken en modelleren dat we daarvan gebruik kunnen maken voor de opgaven die we tot een goed einde moeten brengen en voor de belangrijkste aspecten van ons verdere leven.

Dat klinkt redelijk simpel, maar wij gaan nog een stap verder. We beweren ook dat het geheugen niet louter een dienstverlenende instantie is die de geschikte herinneringen modelleert naar de plannen die we hebben bedacht. Eerder geldt het omgekeerde: onze geheugeninhoud is op zo’n manier georganiseerd dat het ons juist op het idee brengt om bepaalde dingen na te streven, dingen waarvan we vervolgens aannemen dat die spontaan in ons opgekomen zijn. Met zijn voor- werk legt het geheugen de basis voor onze beslissingen, waarbij het de afzonderlijke argumenten al voor ons klaarlegt. Het geheugen experimenteert met de wegen die we zouden kunnen gaan en met de moeilijkheden of weerstanden waarmee we op grond van onze ervaringen rekening moeten houden. Je zou ook kunnen zeggen dat wij nog slechts de punt op de door het geheugen geschreven i hoeven te zetten.

Lees verder »

‘And last, the rending pain of re-enactment

Of all that you have done, and been; the shame

Of things ill done and done to others’ harm

Which once you took for exercise of virtue.’

T. S. Eliot’s Little Gidding 1942

Het Canvasprogramma Wanderlust over de ontmoeting van Alicja Gescinska met Roger Scruton biedt een mooi en voldoende intrigerend beeld van de landman-fioosoof om geïnteresseerden uit te nodigen hem te lezen of de legendarische uitzending ‘Van de schoonheid en de troost’ van Wim Kayzer op de VPRO  uit 2000 te bekijken.

‘And these speculations feed into the left’s zero-sum way of thinking, according to which every benefit achieved by one person must be a cost inflicted on another. If the rich are rich, it is because the poor are poor; and believing this, you can nurture all those old resentments against the people who are better off than you are, on the grounds that they have stolen what was rightfully yours’. (Roger Scruton)

Roger Scruton:  45’ beschaving, verlies van kennis, onvoorwaardelijk eenheidsverlangen van Hegel en Marx, verzoening en zoeken naar een serene eenheid in zichzelf, versus het ware kwaad door Lenin en Hitler die de wereld wilden organiseren naar dat eenheidsbeeld.

Vanaf 1:16:00 over sereniteit – liefde – troost

Het wordt met de jaren nog indrukwekkender omdat ook wij met de jaren serener lijken te worden.

Youssef Kobo in Humo uit het raam in het Sint Romboutscollege

 

 

Jean-Louis Vullierme, De spiegel van het Westen- Het nazisme en de westerse beschaving

De Bezige Bij, Amsterdam/Antwerpen, 2015

http://www.trouw.nl/tr/nl/6700/Wetenschap/article/detail/4145619/2015/09/19/Hitler-was-gek-noch-origineel.dhtml

http://www.dereactor.org/home/detail/naar_een_humanisme_van_de_gewone_mens/

http://www.nrcreader.nl/artikel/9997/wij-zijn-allen-nazi-s

 

Uitputtende en briljante analyse van factoren die het westen hebben gevormd tot de medeverantwoordelijkheid van iedere westerling aan het industriële uitmoorden van mensen.

Schuld bekennen, schuld opnemen voor zowat alles in de hele wereld dat vanuit het westen tot een mogelijk drama werd, wordt en nog zal worden gedreven.

Dan rest de hoop dat iedereen elders in de wereld geïmponeerd en aangetrokken wordt tot deze mea-maxima-culpa-houding en ooit zo zullen (willen) begrijpen en waarderen wat het westen allemaal voor de mensheid heeft weten te doen na deze schuldbekentenissen.

Edoch, die andere culturen hebben vaak een heel andere mening over de machtsverhoudingen en hoeven zich helemaal niet geïmponeerd noch aangetrokken te voelen tot de prachtige mea-culpa’s van het westen wat zij eerder als een uiting van zwakte zien.

En die industriële uitroeiing van mensen hebben ze lang vóór de Verlichting op vele plaatsen ook met groot succes beoefend, louter door volhardend handwerk of een ingenieuze politiek van verhongering en vergiftiging.

Bijaldien gelden Vulliermes oproepen tot mea-maxima-culpa evenzeer voor heel wat Aziatische, Afrikaanse (mfecane) en Islamitische beschavingen.

Hoofdstuk 216. 5.2 Juridisch positivisme en het effect op staatsterrorisme – bevat een zeer interessante vergelijking van rechtspositivisme in continentaal versus rechterlijk recht in de UK.

14. Mensen handelen altijd op grond van hun beelden, en hun wereldbeeld vertelt ze wat ze kunnen of moeten doen. Ze maken zich een voorstelling van de krachten die een rol spelen in hun wereld en die voor een groot deel bestaan uit de intenties van andere actoren. Als hun wereldbeeld niet past bij die krachten, slagen ze er nauwelijks in om te handelen. Zo vergist een dief zich als hij denkt dat hij van rijkdom wordt weggehouden door kluizen, muren en sloten, terwijl hij er eigenlijk alleen door mensen vandaan wordt gehouden. Materiële realiteiten zijn volledig doortrokken van sociale realiteiten, die bestaan uit intentionaliteiten. De nazi’s vallen niet buiten die algemene regel, en hun verbijsterende succes, dat alleen door militair ingrijpen werd beëindigd, geeft aan dat hun visie in hoge mate paste bij hun tijdperk.

15. De immense uitroeiing die op het programma stond, die niet kan worden gereduceerd tot een poging om het zelfrespect terug te krijgen na de vernedering van Versailles, en ook niet tot het uitroeien van alle Joodse bewoners van het aardoppervlak, was geen eenmalig iets, geen geïsoleerde, spontaan ontstane werkelijkheid waaruit je slechts de twee bekende wortels – de antisemitische, raciale ideologie en de revanchistische verdragen – hoeft te verwijderen om herhaling te voorkomen. Want ik ben bang dat de nazi’s niets zelf hebben bedacht, behalve hun industriële werkwijze. De oorsprong van de uitroeiing gaat ver terug en is wijdverbreid. Wie luistert naar wat de nazi’s zeggen, kan proberen de bestanddelen van die oorsprong te identificeren. Die zijn aanwezig in het hart van de gehele westerse beschaving.

Het doel van dit boek is om de intenties van het nazisme te begrijpen, de culturele wortels te beschrijven die het nazisme mogelijk en moeilijk te bestrijden hebben gemaakt, en te kijken wat het zelf heeft ontwikkeld – wat zoals we zullen zien niet veel is. Het gaat er daarbij niet om te ontkennen dat de bundeling van die wortels, die ouder zijn dan het nazisme zelf, uniek is, of dat de wijze van uitvoering nieuw was, maar om vast te stellen dat de essentiële onderdelen waaruit het nazisme was opgebouwd al voor de opkomst daarvan bestonden, en dat de meeste ervan nog steeds bestaan.

19. Die ideologie, die niet in Duitsland is ontstaan maar daar meedogenloos in de praktijk is gebracht, is even reëel als de rechtvaardiging en de doelstellingen ervan waanvoorstellingen zijn. Zij staat niet op zichzelf, maar past binnen een thematiek die in het nazisme haar ruimste interpretatie tot op heden vond. De bestanddelen van het coherente systeem waartoe ze behoort, die stuk voor stuk gevaarlijk zijn, waren al eerder gedeeltelijk gecombineerd, en nooit zonder gevaar. Ze zijn in staat om op ieder moment opnieuw gecombineerd te worden.

De lijst ervan, die ik hier zal opsommen, zou er in principe als volgt kunnen uitzien – in willekeurige volgorde: raciaal suprematisme, eugenetica, nationalisme, antisemitisme, propagandisme, militarisme, bureaucratisme, autoritarisme, antiparlementarisme, rechtspositivisme, politiek messianisme, kolonialisme, staatsterrorisme, populisme, jeugdcultus, historicisme en slavernij9. Hieraan moeten twee essentiële elementen worden toegevoegd die nog geen naam hebben. De neologismen die ik ervoor aandraag zijn ‘anempathisme’ en ‘acivilisme’, waarmee respectievelijk wordt aangeduid het afleren van iedere emotie bij het lijden van een ander en het ontbreken van enige speciale bescherming voor de burgerbevolking bij politie- of militaire operaties.

Geen van de in deze lijst genoemde bestanddelen had kunnen ontbreken in het nazisme zonder de aard of het verloop ervan te wijzigen. Hun gecombineerde aanwezigheid in andere contexten, inclusief in science fiction, zou een behoorlijk vergelijkbaar resultaat opleveren. Een andere combinatie had politieke  figuren mogelijk gemaakt die niet noodzakelijkerwijs minder crimineel waren, maar wel duidelijk anders, zoals het stalinisme, waarin de drie eerste factoren een kleinere rol spelen.

219. Zoals we eerder hebben opgemerkt was Hitler een positivist in de zin van Auguste Comte, overtuigd van de absolute waarheden die de wetenschap, die bij hem raciaal is, blootlegt achter historische gebeurtenissen. Hij was ook een rechtspositivist in de zin van Hobbes, en van mening dat de wet, die gelijkgesteld wordt met de orders van het wettelijk gezag, de enige bron van recht is. Hobbes’ autoritaire doctrine had geen succes gehad in Engeland, dat zich wilde onttrekken aan het absolutisme. Zijn overvloedige intellectuele nageslacht bevond zich op het vasteland, in het bijzonder in Frankrijk en Duitsland.

De politieke begrenzing die aan de vorst of zijn regering werd opgelegd in het recht gebaseerd op de rechtsprekende macht, is aanzienlijk. De wetgeving wordt ingeperkt door een recht dat eraan voorafgaat en invloed heeft op alle veranderingen die die wetgeving wil invoeren20. De monarchen zouden er een half millennium voor nodig hebben om zich ervan te bevrijden, vanwege de klerken die hun eigen belangen wilden dienen. Frankrijk was een voorvechter van de positivistische rechtsopvatting geworden, niet alleen tijdens de Revolutie, maar ook al onder het absolutisme. Lodewijk xiv, die had verklaard de staat te zijn, concludeerde daar logischerwijs uit dat hij bevoegd was om de volgorde van troonopvolging vrijelijk te veranderen, en gaf zijn buitenechtelijke kinderen er een plaats in. Het positivistische geweld begon zich aan het recht op te dringen.

250. Eén ding is zeker: de lokale comités en de zelfbesturende vakbondscellen vielen niet langs electorale weg in de handen van de permanente afgevaardigden of door de Partij aangewezen personen, om vervolgens ontdaan te worden van hun anarcho-syndicalistische elementen. Het Leninisme vereiste dat niet en stond het zelfs niet toe: het had een vertegenwoordiging ontwikkeld die des te democratischer zou zijn doordat ze niet democratisch was. De leiders van de revolutie konden het volk beter vertegenwoordigen dan dat het dat zelf kon, want alleen zij beschikten over de waarheid die ze aan de materialistisch-historische wetenschap hadden ontleend – terwijl verkiezingen ruimte boden aan revisionisme, dat al bij voorbaat werd afgekeurd.

Intern maakte het bolsjewistische bewind gebruik van een nationalisme dat leek op dat van de vroegere Franse revolutionairen, waarbij Sovjet-Rusland werd voorgesteld als een fort, belegerd door de reactionaire legers van de wereld. In naam van het militair recht liet Trotski tegenstanders fusilleren, die gelijkgesteld werden aan buitenlandse agenten en verraders van de Natie onder de wapenen. De anempathie van de moordpartijen vond haar rechtvaardiging in het historicisme. Door het verzet te breken met een terreur die was ontleend aan de Franse Revolutie, maar die op de grootst mogelijke schaal en zeer intens werd toegepast, verkregen de bolsjewieken de leiding over een grootmacht die niet door de moegestreden buren kon worden aangevallen.

Ewoud Kieft, Oorlogsenthousiasme. Europa 1900-1918’ – De Bezige Bij, 2015

Een bijzonder intelligente benadering van het onderwerp op een welhaast kubistisch wijze vanuit de intelligentsia en de intellectuele hype van de verschillende landen, evenals hun draaien en keren in de tijd. Invoelbare analyse van hoe het oorlogsenthousiasme voor WOI toch op korte tijd kon toeslaan als een gruwelijke massahype waarin iedereen werd opgejut en meegsleept.

Interessante vergelijkingen tussen de terreur van de Zwarte Hand in Sarajevo voor WOI en de huidige situatie met islamitische terreur. Destijds voor een extreem nationalistisch doel, nu eerder om de hele mensheid te bekeren en de zuiveren te redden.

https://www.vn.nl/historicus-ewoud-kieft-over-het-meeslepende-van-oorlog/

59. Op 3 augustus deden de gezamenlijke rectoren van de universiteiten in Beieren een oproep aan hun studenten om hun studie neer te leggen en zich bij het leger aan te melden. ‘De muzen zwijgen. Het gaat nu om de strijd [...] De geestdrift  van de bevrijdingsoorlogen laait weer op en de heilige oorlog begint.’ De vooraanstaande Duitse historicus Friedrich Meinecke schreef een dag later: ‘Ieder individu dient zich van nu af aan slechts nog als een onderdeel van de grote armatuur van de staat te beschouwen.’

In Jena kwamen de studenten van de plaatselijke universiteit in de aula bijeen om te luisteren naar hun achtenzestigjarige hoogleraar  filosofie Rudolf Eucken, die hun op het hart drukte dat de oorlog een ‘louterende en verhelderende werking’ had op de zielen. ‘Dit is de beste manier om een eind aan al het kleinzielige egoïsme te maken [...] in grote waagstukken gaat hetzelfde gevoel, hetzelfde leven door het hele volk, alle standverschillen, alle partijtegenstellingen zijn verdwenen.’ De oorlog deed aanspraak op de hoogste spirituele gevoelens van de mensen, meer nog dan de Kerken dat konden doen, betoogde de bejaarde  filosoof, aan wie in 1908 nog de Nobelprijs was verleend. ‘De oorlog heeft  een grote religieuze aantrekkingskracht, die ver boven alle verschillende dogma’s en de verscheidene denominaties uit reikt.’

Rainer Maria Rilke, in het hele Duitse taalgebied geliefd vanwege zijn lyrische, sensitieve gedichten, schreef tijdens de eerste dagen van augustus opgetogen dat er nu een eind was gekomen aan alle spirituele vrijblijvendheid die in de intellectuele bovenlaag van Europa had geheerst.

76. De ware oorlogsenthousiastelingen van 1914, degenen die daadwerkelijk naar oorlog verlangden, hadden zich tijdens die anderhalve week nauwelijks onder de massa’s vertoond. Dat waren de dichters, de schilders, de wetenschappers, de intellectuelen, de dandy’s, de futuristen, de nietzscheanen en de occultisten, al diegenen die de oorlog als een persoonlijk gevoel van bevrijding ervoeren. Tot dan toe hadden ze zich verre gehouden van de massabetogingen en het straatrumoer. Hun verwelkoming van de oorlog had meer met henzelf te maken, met hun eigen verlangens en frustraties, dan met de escalerende internationale crisis die de pleinen van Europa’s hoofd- steden in beroering bracht.

Maar in de loop van de dagen en weken en maanden zou het juist deze elitaire groep zijn die het verhaal van de Grote Oorlog ging bepalen. Hun oprechte overtuiging dat de oorlog noodzakelijk was bleek in een enorme behoefte te voorzien. De vele miljoenen soldaten en hun families wilden allemaal het gevoel hebben dat de oorlog een hoger doel diende, dat hun o ers niet voor niets waren geweest.

465. Over het oorlogsenthousiasme zelf had Freud een nog eenduidiger theorie, die hij een paar maanden later tijdens een tweede lezing naar buiten bracht. De plotselinge moordzucht en vreemdelingenhaat, waar zelfs – en juist – de hoogst opgeleide, meest ‘geciviliseerde’ lagen van de bevolking zich aan overgaven, zonder enige scrupules of achting voor het internationaal recht, waren eigenlijk heel logisch. Beschaving was in feite niets meer dan de kunstmatige inperking van de menselijke driften. Met het voortschrijden van de beschaving verdwijnen de driften niet, die worden alleen maar heftiger onderdrukt. Op onbewaakte ogenblikken vinden ze altijd hun uitweg, redeneerde Freud, precies zoals ‘we bij het inslapen telkens onze moeizaam verworven zedelijkheid als een kledingstuk afwerpen – om het de volgende morgen weer aan te trekken.’

Wat in Europa was gebeurd was in die zin onvermijdelijk. Mensen leefden al jaren ‘boven hun stand’, zoals Freud het formuleerde. Het werkelijke gevaar had hem gezeten in het feit dat mensen in de illusie van beschaving waren gaan geloven, een illusie die ze zichzelf hadden aangepraat. ‘In werkelijkheid zijn ze niet zo diep gezonken als we vreesden, want ze waren lang niet zo hoog gestegen als we geloofden.’ Het uitbreken van de oorlog had de ware aard van het menselijke beest weer aan de oppervlakte gebracht, een tijdelijke oprisping, verwachtte Freud, want de sociale onderdrukkingsmechanismen zouden daarna vanzelf hun werk weer gaan doen.

Georges Simenon, De trein.

uitg. De Bezige Bij 2016

Een indrukwekkend verhaal over liefde, lafheid, schaamte en verantwoordelijkheid. Fenomenaal op- en afgebouwd.

 

110. Het is waar dat ik me misschien herhaal, dat ik in de war raak, ja, dat ik mezelf tegenspreek, want als ik schrijf, is het vooral uit de behoefte om een bepaalde waarheid te achterhalen.

172. Ik had nauwelijks een paar meter gelopen, toen er zich een silhouet losmaakte van de muur en op mij toekwam, terwijl een stem mijn naam riep: ‘Marcel.’
Ik herkende haar meteen. Ze droeg een donkere mantel en een baret. Haar gezicht leek me bleker dan ooit.
Ze kwam naast me lopen, zoals vroeger als ik zei: ‘Kom mee.’
Ze leek verkleumd van de kou en erg aangedaan, terwijl ik kalm en helder bleef.
‘Ik moet je spreken, marcel. Het is mijn laatste kans. ik ben in Fumay met een engelse piloot die ik naar de vrije zone moet brengen.’
Ik draaide me om en dacht het silhouet van een man te zien die zich verdekt had opgesteld bij de deur van matray.
‘Iemand heeft ons verraden en de gestapo zoekt ons, zit achter ons aan. we moeten ons een paar dagen kunnen schuilhouden op een veilige plaats, zodat ze ons vergeten.’
Ze hijgde onder het lopen, wat haar vroeger nooit was overkomen. Haar ogen waren omwald, haar gezicht had alle frisheid verloren.
Ik bleef met flinke stappen lopen en op het moment dat ik de hoek omsloeg naar de kade, zei ik tegen haar: ‘Weet je…’
‘Ik begrijp het.’
Ze begreep me altijd, voor ik mijn mond opendeed. Ik wilde niettemin zeggen wat ik te zeggen had.
‘De Duitsers houden me in de gaten. Ze zijn al twee keer…’
‘Ik begrijp het, marcel,’ herhaalde ze. ‘Ik neem het je niet kwalijk. Vergeef me.’
Ik kreeg niet de tijd om haar tegen te houden. Ze had rechtsomkeert gemaakt en liep snel terug naar de man die in het donker op haar wachtte.
Ik heb er nooit met iemand over gepraat. Nadat ik de radio van de dokter had gerepareerd, ben ik weer naar huis gegaan, waar jeanne in de keuken de tafel dekte, terwijl jean-François in zijn kinderstoel al zat te eten.
‘Je hebt toch geen kou gevat?’ vroeg ze, terwijl ze me aankeek.
Alles stond op zijn plaats, de meubels, alle spullen, zoals we ze hadden achtergelaten bij ons vertrek uit Fumay, en er was een kind bij gekomen in huis.
Een maand later zag ik een nog vers aanplakbiljet aan de muur van het gemeentehuis. Er stonden vijf namen op, waaronder één engelse en die van anna Kupfer. Alle vijf waren ze twee dagen eerder als spionnen gefusilleerd op de binnenplaats van de gevangenis van Mézières.
Ik ben nooit terug geweest in La Rochelle. Ik zal er ook nooit meer heen gaan.
Ik heb een vrouw, drie kinderen en een zaak in de rue du Château.

Amos Oz, Panter in de kelder

uitg. De Bezige Bij 2016

In deze nieuwe uitgave van het voor het eerst in 1998 in het Nederlands verschenen ‘Panter in de kelder’ is Amos Oz opnieuw de meester van de tederheid -  door de ogen van het kind dat hij ooit was – zoals hij dit thema verder uitwerkt in ‘Een verhaal van Liefde en Duisternis’ uit 2005.

Ik heb immers zojuist van mama gehoord dat als je moet kiezen tussen liegen en beledigen, we beter kunnen kiezen voor tact dan voor de waarheid. Als het gaat tussen vreugde teweegbrengen en de waarheid zeggen, tussen niet kwetsen en niet liegen, moeten we altijd de voorkeur geven aan grootmoedigheid boven rechtvaardigheid en eerlijkheid. En door dat te doen verhef je je ver boven de stoffige, bezwete massa en verdien je ook de meest schitterende onderscheiding van allemaal: een heel bijzonder kind. Allerminst een gewoon kind.

En over schrijven helpt hij de lezer weer tot een beter inzicht in zichzelf.

Wie de kern van het verhaal zoekt in de ruimte tussen het werk en diegenen die het geschreven heeft, vergist zich: het is erg de moeite waard om niet te zoeken in het gebied tussen het geschrevene en schrijver, maar in het gebied tussen het geschrevene en de lezer.

Ook bij ‘Panter in de kelder’ behandelde hij reeds het thema van verraad, zoals ook in ‘Judas’

‘Wie bereid is zichzelf te veranderen,’ zei Sjmoeël, ‘wie de moed heeft zichzelf te veranderen, zal altijd beschouwd worden als een verrader door degenen die niet in staat zijn tot enige verandering en doodsbang zijn voor verandering en verandering niet begrijpen en elke verandering verafschuwen.’

83. Ik zou aan niemand toebehoren en dus geen verrader zijn. Want iedereen die aan een ander toebehoorde, pleegde verraad.

160. Want het wezen van het verraad ligt niet in het feit dat de verrader plotseling in zijn eentje buiten de nauwe kring van toegewijden en getrouwen treedt. Alleen een oppervlakkige verrader zal dat doen. De echte, intense verrader is degene die zich het meest in het midden bevindt. Precies in het centrum: het is degene die de meeste gelijkenis toont, het meest betrokken is en het meest bij de zaak hoort. Degene die het meest is als iedereen en zelfs meer dan iedereen. Die werkelijk houdt van degenen die hij verraadt, want als hij niet van hen zou houden, hoe zou hij hen dan kunnen verraden?

171. Zo is ons verhaal: je komt uit de duisternis, loopt wat rond, en verdwijnt weer in de duisternis. Je laat een herinnering achter waarin pijn vermengd is met wat vrolijkheid, berouw, verbazing.
(...)
Wat is de andere kant van wat werkelijk geweest is?
Mijn moeder zei altijd: de andere kant van wat geweest is, is wat niet geweest is.
En mijn vader: de andere kant van wat geweest is, is wat nog komt.

172. Wat is het verband? Dat is moeilijk uit te leggen. En het verhaal zelf? Heb ik door het te vertellen nogmaals iedereen verraden? Of zou ik hen juist verraden hebben als ik het niet had verteld?

Lees verder »

Britta Böhler – De beslissing.

uitg. Cossee 2013

Een interessante roman over drie belangrijkste dagen in het leven van de oude Thomas Mann, althans voor wie er niet al te veel van afweet en die zijn er ook in Duitsland heden ten dage steeds meer.

Boeiende bespiegelingen over schrijven, muziek, exil, ook van de auteur zelf.

 

85. Voor de schrijver zijn er maar twee bronnen, de eigen ervaring en de ervaring van anderen die een relatie met de huidige tijd en het eigen leven hebben. Een schrijver die zichzelf niet prijsgeeft, blijft een slaaf.

86. Het schrijven opgeven? Een absurd idee. Ook al moet hij zich vaak dwingen aan het werk te gaan, men weet toch alleen iets van zichzelf als men schrijft. De perioden daartussen zijn gruwelijk. Net zo gruwelijk als het idee dat hij zijn werklust op hoge leeftijd kwijt zou kunnen raken en verder te moeten leven voorbij het einde van het schrijven.

164. De muziek is de Leitkunst, zoals d schilderkunst of de beeldhouwkunst dat vroeger ooit waren. De muziek dat duivelse gebied, is een stimulans en een opiaat, abstracte ordening en naar chaos neigend tegelijk. De beleving van muziek leidt tot de terugkeer van de verdrongen dionysische levenskrachten. (…)

Er moet een relatie worden gelegd tussen muziek en de Duitse ellende; barbarij en ondergang ontstaan niet ondanks, maar juist vanwege de Duitse liefde voor muziek.

Want het Duitse volk is niet politiek, nee, in zijn diepst innerlijk is dat domein het volk volkomen vreemd. De ziel is en blijft het primaire motief bij Duitsers. Hun verhouding tot de wereld is zowat abstract als mystiek. Ze prefereren altijd het sprookje, ook als het sprookje een leugen is. Als Faustus een vertegenwoordiger van de Duitse ziel wil zijn, moet hij musicus zijn. Faustus de musicus. Een componist misschien.

Ja, een componist met een drang tot creativiteit. Bepaald door het arrogante bewustzijn  dat hij in de diepgang ver boven de wereld staat. Maar innerlijk is hij koud en heeft hij ontremming nodig, een hels vuur, en pas door het verbond met de duivel kan de doorbraak naar de genialiteit worden bereikt.

Hij haalt diep adem. En zijn eigen geschiedenis, hoe zal die eindigen? Zal hij zich moeten rechtvaardigen? Omdat hij weg is uit Duitsland, omdat hij heeft afgewacht? Ook dat weet je pas achteraf. Het oordeel van de geschiedenis is altijd ex nunc. En het is zoveel gemakkelijker te oordelen als je weet hoe alles eindigt.

173. ‘Waar ik ben, is Duitsland’, zegt hij en gaat naar de telefoon.

Joachim Pohlmann, Altijd iets.
Uitg. Van Halewyck 2012

Een knap debuut van iemand die bijzonder goed weet te observeren.
Hij heeft reeds op jonge leeftijd het theater van de samenleving en de individuele spelers door. Hij durft de ideële solidaire orde in de gemeenschap van het dorp in vraag te stellen. Hij is sterk als dwarsligger, vreemdganger op de melige fanfaremuziek van het goede voor het eigen goede gevoel.
Een cynisch vervolg op ‘Groenten uit Balen’ wanneer de muziek van de grote  verontwaardiging en het rechtvaardig grote gelijk is stilgevallen.

‘Altijd iets’ staat in het Kempens idioom voor de levenswijsheid der ouderen:
“ ‘tisaltijdiet ”, en toch is er meer en kan je mensen altijd nog proberen graag te zien en de illusie koesteren om het vol te houden.
De existentiële tristesse wordt hier bij wijlen messcherp blootgelegd in grimmige dialogen tussen levensechte figuren die hun weg zoeken in het wentelende wiel van de geschiedenis waarin ze gevangen lijken.

77. En daar kreeg hij zijn eerste voorproefje van een krachtig verdovend middel. Want dat is het, een verslaving. Een verslaving aan eigenwaan. Een verslaving aan goedkeurende schouderklopjes. Een verslaving aan macht. En dan is er geen weg meer terug, want na dat kleine shotje macht wilde hij maar één ding: meer.

Met zijn volgend boek ‘Een unie van het eigen’ zit hij alvast op een hoog niveau: filosofisch, inhoudelijk en literair.

45. Beweren dat iemand niet de meester is van zijn eigen lot, maar de speelbal van krachten die ver buiten hemzelf liggen, is iemand veroordelen tot een wereld waar maar twee keuzes zijn: aanvaarden of revolteren. Zo ontneem je ieder perspectief op hoop of sociale promotie, om dat te vervangen door slaafse afhankelijkheid van elitaire willekeur.

50. Alles wat mijn grootvaders generatie heeft moeten veroveren, hebben die hippies in hun vadsigheid vakkundig om zeep geholpen. Want dat is het enige waar die fucking soixante-huitards ooit succesvol in zijn geweest: de weg vrijmaken voor blind kapitalisme ongebreideld consumentisme en narcistisch individualisme Onder het asfalt ligt het strand, en daaronder liggen hun idealen, netjes verpakt in een kist.

Lees verder »

Joachim Pohlmann, Een unie van het eigen.
Uitgeverij Polis 2016

Zelden las ik een boek van een Nederlandstalige auteur dat zo’n verbluffend niveau haalt.
En dan nog van zo’n jonge auteur.
Johan De Boose – Bloedgetuigen -  heeft volkomen gelijk: ‘Erudiet, complex, caleidoscopisch. Zoals een boek hoort te zijn. Zonder taboes, schaamteloos oprecht over een onuitputtelijk thema: de waanzin van de menselijke geschiedenis.’
Zelfs Joël De Ceulaer raakt de juiste snaar: ‘Een great flemish novel zoals die zelden wordt geschreven.’

‘Een unie van het eigen’ heeft iets van Bloedgetuigen, maar dan meer als een vervolggeschiedenis  tot vandaag. Minder literair – een dipje in het derde kwart – maar nog politieker met vernuftig gelaagde filosofische visies.
Het doet bij wijlen niet weinig pijn om de scalpel te voelen waarmee Pohlmann de rode abcessen opent, maar eens de druk eraf, laat hij ook ruimte tot zelfreflectie, relativering, humor met een weerhaak.

59. Hoe nobel dat doel ook was, ik verzette mij ertegen. We ondergroeven de mensenrechten door voortdurend afgeleide rechten te verabsoluteren tot mensenrechten. Als we zo doorgingen, kregen we een inflatie aan mensenrecht die deze op termijn waardeloos zou maken.

De auteur werd bijvoorbeeld zeer goed gebriefd door oud Amada-kaderleden om sommige redeneringen en scènes te kunnen beschrijven. Geboren in 1981 was hij te jong om zich dat nog maar te kunnen voorstellen. Ook de tics van de grote leider weet hij in enkele zinnen te vatten.

187. ‘De laatste weken zijn meer en meer studenten naar het Mijnbekken afgezakt. Want daar gaat het gebeuren, Rolf. Je ziet hoe de verschillende systeemdragende machten daar samenkomen om de arbeider te onderdrukken. De staat, de Société, de vakbonden… En je merkt dat de mensen het beu zijn. Alleen is er niemand die vorm kan geven aan hun verzet. Er is geen organisatie. De studenten zijn een zootje ongeregeld. Ze doen maar wat. En wat ze doen, doet vaak meer kwaad dan goed. Wat wij nodig hebben, is iemand die de boel in handen neemt. Iemand die kan organiseren, die leiding kan geven en die actie kan ondernemen. Iemand met verstand en inzicht in de verhouding van de productiemiddelen.”
Rolf nam weer een boek van de stapel. Nog enkele weken en dan zat zijn burgerdienst erop. Dan moest hij een keuze maken. Solliciteren voor een veilige baan aan de universiteit, of…
‘Dit is jouw kans, Rolf. Dit is jouw kans om te laten zien dat je het niet bij woorden laat, maar dat je ook het lef hebt om daden te stellen. Als er ooit een moment is dat we je nodig hebben, dan nu wel. Ga naar het Mijnbekken. Neem het heft in handen. Start de revolutie. Dat is jouw taak. Jouw doel. Jouw lot. Wat denk je?’

Een keer kon ik hem betrappen op een misser:
 ‘Als ik iets heb opgestoken van de pamfletten die Rolf op zolder bewaarde, dan is het wel dat volgens Stalin de voortschrijdende technologisering de enige echte voorwaarde was voor de realisatie van het socialisme. Elke overwinning van de technologie was volgens hem een overwinning van het proletariaat. En daarmee gaf Stalin een ontluisterend bewijs van zijn totale onvermogen om de essentie van he systeem te doorzien. Mao kon dat wel. Het maakte hem niet uit welke kleur de kat had, zolang die maar muizen ving. Voor de technologie maakt de aard van het systeem niet uit. De technologie legt sowieso haar voorwaarde aan et systeem op. En die voorwaarde is efficiëntie.’ (312)
Dat was Deng Xiaoping en precies pas na de dood van de grote voorzitter. Want Mao was op dat vlak minstens even dwaas als Stalin.

En twee keer een prachtige sneer met ‘noemde’ naast ‘heette’ kan tellen als relativering.

De hoofdmoot in het pleidooi van Pohlmann behandelt de technologie die als een op zichzelf staand systeem uitsluitend naar meer efficiëntie streeft.

345. Her en der schijnt de maan in dit glazen rijk waar een nieuw mensentype heerst. Zonder bindingen of verplichtingen, behalve aan het systeem. Gehoorzaam, gewillig en offervaardig. Geen slaven, maar uitvoerders. Executeurs. Vervangbaar en zich daarvan bewust. Hun overgave aan het systeem is totaal.
De technologie is niet langer hun instrument, maar het beheerst hen evenmin. Zij zijn deel geworden van die technologie. Ooit zal de synthese compleet zijn en zal alle menselijkheid uit hen verdwenen zijn. Wat overblijft is een mensmachine. Een gemechaniseerd wezen dat ook als dusdanig opereert.
Alle onderscheiden zullen stelselmatig verdwijnen naarmate het systeem zijn planetaire ambities waarmaakt. Talen zullen vervagen en vervangen worden door een efficiënte, uitgezuiverde taal die als instrumenteel communicatiemiddel kan dienen. Culturen zullen plaatsmaken voor een globale cultuur waaraan elk individu als gelijke kan deelnemen. Van New York tot Calcutta zullen de cultuurproducten slechts in gradaties van elkaar verschillen en zal het cultuurconsumptiepatroon gelijklopen. De nieuwe mythes en parabels zullen het individu vertellen hoe het zijn verlangens en driften moet beheersen om perfect gelukkig en succesvol te zijn in het systeem. Men zal misschien nog pakweg de Bijbel of Balzac lezen, maar uit een soort archeologische curiositeit. Niet omdat het iets relevants te zeggen heeft.
Sociale verschillen zullen verdwijnen en elk individu zal zijn plaats krijgen in het systeem. Alle individuen zullen gelijk zijn in het doel dat zij dienen: het vergroten van de efficiëntie van het systeem.
De macht van soevereine staten zal stelselmatig afnemen naarmate deze geïntegreerd worden in clusters van staten, die vervolgens de gehele aardbol zullen omvatten. De inspraak van het individu zal tot nul worden gereduceerd, maar niemand zal dit storend vinden. Er bestaan binnen het systeem immers geen fundamentele tegenstellingen waar- over men van mening kan verschillen. Iedereen is het eens over de richting, over het doel en over de essentie: het systeem moet steeds efficiënter worden. De fricties die bestaan, zijn van een afgeleide orde en zullen afnemen naarmate het systeem verder doordringt in het individuele bestaan. De besluitvorming zal technocratisch zijn, met voorspelbare beslissingen die op langere termijn doorlopen en steeds uitgaan van hetzelfde denkkader. Een aantal democratische symbolen zoals een parlement zullen nog bewaard blijven, maar hun impact op de beslissingen in het systeem zal marginaal zijn.
Alles zal geïntegreerd zijn in een globaal systeem dat alle facetten van het leven omvat. En als het systeem eenmaal de totale integratie van het bestaan in zijn structuren heeft bereikt, houdt wat nog rest van de mens op te bestaan.

In de beleving van Pohlmanns hoofdpersonage is er geen andere mogelijkheid tot vrijheid meer dan een enkeling die als vastberaden, gedisciplineerd strijder zijn vrijheid zal heroveren door verraad te plegen aan het systeem en vol te houden in zijn afwijzing. Want als de technologie het ooit zou laten afweten, dan maakt het systeem plaats voor de barbarij.
Hier spoort Pohlmanns boek langs Michel Houellebecq in zijn ‘Mogelijkheid van een eiland’.
Zijn ‘technologie’ als mantra en leidraad is op die manier zelfs vergelijkbaar met de ‘ideologieën’ die vooraf gingen: fascisme en communisme.

De hoofdstukken gewijd aan Prometheus en Theseus zijn indrukwekkend.

Lees verder »

Philippe Claudel, De boom in het land van de Toraja.

Uitg. De Bezige Bij 2016

Een merkwaardige zoektocht tussen leven en dood, woord en beeld, liegen, veinzen en het koesteren van illusies:

141. Hoe zou de wereld eruitzien als iedereen elkaar de waarheid zou vertellen?

Claudel analyseert hier kundig flarden van een rouwproces op de melodie van falend verlangen tussen jong en oud. Met soms indrukwekkende uitschieters.

21. Je kunt nooit echt weten wat je voor een ander betekent, en aan dergelijke desillusies heb ik een paar van mijn smartelijkste teleurstellingen overgehouden.

50. Niet voor niets geef ik de voorkeur aan beelden, die het voordeel hebben dat ze onzeker en dromerig zijn, en zowel de schepper als de toeschouwer de mogelijkheid geven om ze naar eigen inzicht in te vullen.

Lees verder »

Sándor Márai, Er is in Rome iets gebeurd. 

Wereldbibliotheek 2016 – vert. Rogier van der Wal

Niet zijn beste, maar toch nog steeds een boeiende theaterroman over de macht en de manier waarop mensen ermee omgaan: gulzig, voorzichtig, angstig…

En het slot werpt een nieuw licht op de als tragisch ervaren zelfmoord van Márai zelf.

 

217. Hij overleed op hoge leeftijd. In een van de Symposia overweegt hij’ ‘Staat het een oud mens vrij om deel te nemen aan het openbare leven?’ Hij hield het voor wijzer op tijd zijn functie neer te leggen omdat het kan gebeuren dat iemand zegt: Je hebt veel Pythia’s tot het einde gediend, je hebt deelgenomen aan de offers, de processies en de dansen. Het is tijd, Plutarchus, om de krans weg te gooien en terug te treden van het orakel, omdat je een bejaard man bent.’ Zo heeft hij gehandeld. Er is overgeleverd dat hij ‘opgewekt is gestorven’. Grote dank, Meester‘. Vanwege uw Werk -  en de raad dat een oud mens bijtijds moet zwijgen.

 

66. ‘Hij gelooft dat de macht zoiets is als wanneer iemand van niets iets maakt. .. Beeldhouwen of schrijven…Je kunt het niet leren. De macht van een tiran hangt er niet van af hoe ontzettend beestachtig hij met zijn gewapende macht omgaat, hoe alert de geheime politie is, hoe corrupt het leger en hoe verrot de senaat is… Zolang de persoonlijke eigenschap, de macht van iemand  uitstraalt, zijn diens tegenstanders machteloos…’

Lees verder »

Die ochtend zwemmen ze bij de eerste schemering in het koele water van de Aa aan de watermolen.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bij de watermolen op de Aa bij Tielen 

In de vroege zomer van 1944 lopen voor dag en dauw een vijftal Amerikaanse vliegeniers en parachutisten met twee leden van het lokale verzet van het Gierlese Middelveld naar de Watermolen van Tielen om te zwemmen.

Gevallen piloten en parachutisten werden immers van heinde en verre naar ‘den Amerikaan’ gebracht om via vluchtlijnen te ontsnappen aan Duitse krijgsgevangenschap of erger.

Iedereen die ervan wist, zweeg om erger te voorkomen.

Wachten op verder transport via de vluchtlijnen deden ze in het oververhitte kippenhok achter de wasserij van Antoine Neefs, de enige in de wijde omtrek die Engels sprak wegens geboren en getogen in Chicago. Zijn vrouw bracht de piloten – soms ook zwarte soldaten – op of naast de fiets via binnenwegen langs bos en wei achter het Duitse afweergeschut aan de kappel van de Kosterstraat in veiligheid.

Die ochtend zwemmen ze bij de eerste schemering in het koele water van de Aa aan de watermolen. Bij aanzwellend gebrom van een zware vrachtwagenmotor gooien alle zwemmers zich in het belendende korenveld want geen boer of molenaar had nog een vrachtwagen.

Een afdeling van de Feldgendarmerie springt opgewekt kwetterend uit de vrachtwagen in de bruisende Aa onder het scheprad van de watermolen.

Hun joelende waterspel wordt met gespitste oren gevolgd van achter korenbloemen, -halmen en klaprozen.

Na ruim een uur vertrekken de opgefriste Kettenhunde weer in Feldgrau met blikkerende ringkragen.

Het blijft nog lang heel stil in het fleurige korenveld naast de watermolen van Tielen uit de veertiende eeuw.

Nu ook te koop langs het eeuwig kolkende water onder het molenrad.

Le lendemain, 21 juillet 1944, ils traversent champs et bois et vers 17h00 rencontrent un fermier à vélo auquel ils déclarent être des aviateurs américains. Le fermier leur procure des vêtements civils qu’ils endossent par-dessus leur combinaison de vol, il leur donne à manger et ils passent la nuit dans une meule de foin sur son champ. Le 22, ils marchent jusqu’à Turnhout, qu’ils traversent et, aux abords de Lille, un fermier leur propose de l’aide et les fait rencontrer un homme parlant anglais. A partir de ce moment, l’évasion des deux hommes est organisée.

Nous supposons que ce doit être Antoon NEELS, le beau-frère de Karel PIEDFORT qui loge Cargile et Griffis chez lui au 7 Veenzijde à Gierle du 7 au 13 août, avant de les remettre à des résistants de la Witte Brigade-Fidelio.

Griffis est également déclaré logé du 7 au 12 août Chez Yvonne LOMMENS, veuve SCHOLLER, au 30 Sint-Amandslaan à Courtrai / Kortrijk. [ Ce déplacement de Gierle vers Courtrai, à 180km de là, nous paraît peu probable, d’autant plus que la liste des Helpers belges mentionne Yvonne SCHOLLER au “10 Het Smeel” à Gierle.] Griffis est renseigné comme amené en tandem par Mme VAN STEENBERGEN de Gierle et Peter NEEFS (*) le reprend avec REYNAERTS du Groupe LEEMANS de Fidelio.

Griffis part alors à Turnhout et selon des renseignements recueillis par Kamiel Mertens, l’adresse où il y est logé (du 12 au 14 août 1944 tout comme Cargile) est le n° 80 (actuellement n° 84) de la Kwakkelstraat, chez Zozine Emilienne LAFFILI, 41 ans, épouse de François VERSTRAETEN (prisonnier en Allemagne depuis mai 1940). [(*) La liste des Helpers belges reprend A. NEEFS-VAN STEENBERGEN, de même que Louis NEEFS, tous deux à la même adresse, 10 Middelveld à Gierle. Antoine NEEFS, de Gierle, s’est vu décerner la US Medal Of Freedom en 1947.

http://www.evasioncomete.org/fgriffihc.html

Wij moeten spreken over het zwijgen om erger te voorkomen.

Zijn vrienden en kameraden hebben samen met mijn vader als jonge mensen door hun zwijgen dit dorp vele ellende bespaard tijdens en na de tweede wereldoorlog.

Er is hier toen veel gebeurd, er is hier al die jaren veel verzwegen.

Maar er is hier ook veel vergeven en dat heeft aan deze dorpsgemeenschap de mogelijkheid van nieuw leven gegeven. Onderwijzers en pastoors die bij hun gemeenschap blijven, zijn onmisbaar in hun rol als geweten, geheugen en biechtstoel voor wat mensen elkaar blijven aandoen. Het vereist veel moed en liefde om desondanks te midden van de kudde te blijven leven.

Respect voor de grijze zone, voor kleine verschuivingen, voor de indirecte taal, de schuine blik en het tedere spel van geven en nemen, van veinzen en liegen kan een bevrijdende onbevangenheid toelaten.

Orhan Pamuk, Dat vreemde in mijn hoofd.
vertaald door Hanneke van der Heijden en Margreet Dorleijn. Uitg. De Bezige Bij 2016

Dat vreemde in mijn hoofd,
Een gevoel niet voor dat uur,
Voor die plek te zijn.
William Wordsworth, De prelude

De diepe kloof tussen de persoonlijke en officiële opvattingen van onze burgers is het bewijs voor de macht van de staat.
Celâl Salik, Beschouwingen.

Het spannende en snelle begin verloopt nadien meanderend doorheen tijden van geluk waaraan eerzaam gewerkt wordt. Tot halverwege het boek twijfels oplichten en krenking een opdracht wordt voor een simpel leven met een klein perspectief in een reusachtig uitdijende stad.
Een magnifiek geciseleerd verhaal – Proustiaans in Istanboel – over moderniteit en de invloed ervan op het leven der mensen, hun geliefden, herinneringen, keuzes die leiden naar succes en/of mislukkingen en finaal het ouder worden en hun verdwijnen tegen een achtergrond van politieke en economische ontwikkelingen in en om de stad.
De betekenis van het venten van boza – de licht alcoholische drank van vroeger – de uitdrijving van Grieken, Armeniërs en Christenen, de elektriciteitsincasso na de privatisering, de bouwfraude, de opkomst van de islamitische fundamentalisten en de AKP vormen de achtergrond van de soms verrassende verhaallijn.

Halfweg – wanneer je als lezer oververzadigd bent van de boza-achtige familiale anekdotes – slaat de moderniteit pas echt toe en leidt Pamuk de verbeelding van de lezer naar verschillende pistes in het labyrint van Istanboel.

Geen van allen biedt een uitweg, alle wegen leiden naar de melancholie.

Wij worden geboren in de illusie dat de wereld van ons is. Volwassen worden, is beseffen dat wij van de wereld zijn. Oud worden is begrijpen dat wij niet meer van deze wereld zijn.

‘Literatuur is verzet tegen sprakeloosheid’ (Jacq Vogelaar).

605. [...] dat ik alleen maar kan nadenken als ik loop. Zodra ik stilsta denk ik niet meer en mijn hoofd beweegt zich alleen tegelijk met mijn voeten. Jean-Jacques Rousseau, Bekentenissen

618. Mevlut woonde nu driee?nveertig jaar in Istanbul. De eerste vijfendertig jaar had hij zich ieder jaar meer met de stad verbonden gevoeld. Maar de laatste jaren voelde hij zich met het verstrijken van de tijd juist van de stad vervreemden. Kwam het door de miljoenen nieuwe mensen die als steeds hogere, onstuitbare vloedgolven over de stad sloegen, door hun nieuwe huizen, de hoge gebouwen, de overdekte winkelcentra? Mevlut zag dat de gebouwen uit 1969, het jaar dat hij naar de stad gekomen was, nu tegen de vlakte gingen, en dan niet alleen de gecekondu’s, maar ook de chiquere als in S?is?li van zo’n veertig jaar oud. Het was alsof de bewoners van die oude panden de hun toebedeelde periode in de stad hadden volgemaakt. Terwijl die mensen van vroeger samen met de gebouwen die ze hadden neergezet uit het zicht verdwenen, vestigden nieuwe mensen zich in de bouwwerken die daarvoor in de plaats kwamen en nog hoger waren, nog angstaanjagender, nog meer van beton. Hoe langer Mevlut naar die nieuwe gebouwen van dertig, veertig verdiepingen keek, hoe meer hij voelde dat hij niet een van die nieuwe mensen was.

Lees verder »

Terreur, liefde en afgunst.

Is liefde niet per definitie een privé-zaak en geen politieke emotie?  Sterker nog, moeten we ons niet behoeden voor het explosieve mengsel van liefde en politiek? Volgens de Argentijnse guerrillastrijder Che Guevara in zijn boek Het socialisme en de mens op Cuba, uit I965, wordt de ware revolutionair door grote gevoelens van liefde geleid: zonder die grote liefde zou hij namelijk niet in staat zijn om zijn verdomde revolutionaire plicht te doen en tot geweld over te gaan. Liefde is dus potentieel gewelddadig en in de politiek is zij niet zozeer een liberale als wel eer revolutionaire deugd. Zijn het ook niet altijd dictators die van hun onderdanen liefde en gehoorzaamheid verwachten, terwijl in een democratie niet de liefde voor de leider of het volk regeert maar het welbegrepen eigenbelang van de individuele burgers? (Peter Venmans , Amor Mundi,11)

In Vrij Nederland van 3 juni 2016 heeft Carel Peeters het in een stukje over “Twee glorieus nutteloze essays van Amos Oz en Hans Magnus Enzensberg”

‘Voor Enzensberger is de gewelddadige islamitische fundamentalist een verliezer, iets wat je niet meteen zou denken. Hij is een verliezer ten opzichte van het energieke en welvarende Westen. Dat is de bron van zijn frustratie: ‘elke koelkast, elke telefoon, elk stopcontact, elke schroevendraaier, om maar te zwijgen van de producten van hoogontwikkelde technologie, betekent voor elke Arabier die in staat is na te denken een stille vernedering.’ De afgelopen vierhonderd jaar heeft men geen noemenswaardige uitvinding gedaan. De stilstand van de islamitische wereld, de ‘totale economische, technische en intellectuele afhankelijkheid van het Westen’ is voor de Arabier moeilijk te verkroppen. Maar in plaats dat dit tot bescheidenheid leidt, wordt deze vernedering omgezet in wraakzucht, mannelijkheidswaan en religieus superioriteitsgevoel. Men maakt zich tot een offerbereide uitverkorene. Voor Enzensberger is dit verliezersschap de eigenlijke bron van het terrorisme. De Arabische wereld gaat volgens Enzensberger niet vrijuit als voedingsmodem voor terrorisme. Hij denkt daarbij onder meer aan de afwezigheid van het ‘wederzijdsbeginsel’. Beledigen van andersdenkenden is in de Arabische wereld normaal, maar wordt ten opzichte van de islam niet geaccepteerd, zoals we hebben gezien met de cartoonrellen tot en met Charlie Hebdo. De islam moet in het Westen onbeperkt moskeeën kunnen bouwen, maar er mogen geen christelijke kerken gebouwd worden in de Arabische wereld. In Saoedi-Arabië is alleen al het bezit van een Bijbel reden tot vervolging. De haatpredikers eisen te kunnen preken op grond van de vrijheid van meningsuiting. Hun doel is die af te schaffen. Respect voor islamistische zeden wordt luidkeels geëist, maar anderen niet bewezen.’

De radicale verliezer van Hans Magnus Enzensberger is uitgegeven door Cossee

 ’Voor Amos weigeren de Israëlische en de Palestijnse fanatici te zien dat de Israëli en de Palestijnen allebei gelijk hebben en dat er daarom een compromis gevonden moet worden, een pijnlijk compromis. Het is een conflict tussen twee slachtoffers. ‘Israël is in feite één groot joods vluchtelingenkamp’, schrijft Oz. En de Palestijnen zijn ‘slachtoffers van eeuwenlange onderdrukking, uitbuiting, kolonialisme en vernedering’. De Arabische wereld was de imperialistische speeltuin van het Westen, ‘hetzelfde Europa dat de joden heeft gediscrimineerd, vervolgd, gekweld en uiteindelijk massaal vermoord.’ Maar de joden werden niet als mede-slachtoffers gezien door de Palestijnen, maar als nieuwe kolonisators. Als lid van de Vrede Nu-beweging heeft Oz jarenlang de twee-staten-oplossing bepleit, gebaseerd op de gedachte dat ze allebei gelijk hebben, de Palestijnen dat ze recht hebben op land, de Israëli dat ze een thuisland nodig hebben.’

Hoe genees je een fanaticus van Amos Oz is uitgegeven door De Bezige Bij,

Terroristen en aanhangers van dit soort gewapende ‘bevrijdingsstrijd’ beroepen zich graag op al dan niet vermeend maar steeds gekoesterd onrecht en ressentiment om eigen falen te verklaren.

Vooral onder de landerige, beter gesitueerde en soms zelfs wat gestudeerde jongeren. Gekrenkt poseren ze gretig voor de spiegel van hun rancuneus verlangen.

Een beetje zoals afgunst, jaloezie en verontwaardiging als vliegwiel moet dienen voor het socialistische gelijkheidsideaal.

Maar het kan nog erger.

Terreurzaaiende verlossers doen het meestal uit een diepe liefde voor de medemens, voor hun slachtoffers, voor ons.

Utopia van de Islamitische Staat is niet nieuw.

Gunnar Heinsohn, Zonen grijpen de wereldmacht, terrorisme demografisch verklaard. en Peter Sloterdijk, Woede en Tijd gingen er reeds uitgebreid op in.

Ook in de strijd voor het ware (nationaal-) socialisme in één land/volk of als lichtbaken voor de wereld zag de voorhoede zich graag als Prometheus die zich opofferde om het vuur van geluk en vooruitgang te verspreiden onder de lijdende mensheid.

Voor de bestwil van iedereen: een heilsleer voor de utopische staat van de toekomst.

In de tijden van oplaaiende terrorisme werd dit door de banaal vervloeiende werkelijkheid zachtjesaan opgevreten en weersproken.

Economisch en binnenlands bij de voorbeeldige heilstaten, al sleepte het wel enkele decennia aan.

Maar ook intern en organisatorisch blijkt zo’n utopisch gefundeerde macht – niet in het minst de religieuze variant – verslaafd aan corruptie en selectieve interpretaties van de eigen heilsleer.

Op dat keerpunt krimpt de kudde der gelovige strijders door permanente interne zuiveringen en lijkt het leed van de gewelddadige liefde als revolutionaire deugd weer een tijd geleden.

De cyclus van liefde en eigenbelang is een wentelend wiel van de geschiedenis.

Wat niet belet dat intussen ruim dient ingehakt te worden op deze terreur zaaiende islamitische maffia.

Profiling bij bewaking en preventie, maar ook financieel leeghalen en bestraffen. Indien de leden van de ruime familie of geloofsgemeenschap niet meewerken of bescherming bieden ook alle familiale bezittingen aanslaan waar de aflijvige helden deel aan zouden kunnen hebben zoals bij de succesvolle strijd tegen de maffia in Italië.

Frank Westerman gaat er met zijn nieuwste onderzoeksboek ‘Een woord een woord’ bij De Bezige Bij ruim kritisch en zelfkritisch op in: “Het zwaard kan niet zonder de pen. Andersom kan de pen niet zonder het zwaard.”

 

 

Peter Venmans, Amor Mundi – Hoe komen we tot een betekenisvolle relatie met de ander? 

Atlas Contact 2016

Wanneer herlezen nieuwe lagen, hoeken en kanten onthult, is een boek voor mij zeer geslaagd, zelfs wanneer andere deuren en ramen op een kier blijven of klemmen.

Amor Mundi van Peter Venmans is zo’n boek, met veel liefde geschreven. Bij wijlen vrank en pijnlijk vrij, dan weer omzichtig op kousenvoetjes dribbelend.

Met ruime aandacht voor de dilemma’s bij Camus, Hessel, Kant, Hegel, Arendt, Rand…

Over verontwaardiging, verzet, verantwoordelijkheid, sentimentele illusie…

En een reeks thema’s die gerust ruimer en zelfstandig kunnen uitgewerkt worden, zoals dat van de grenzen en vluchtelingen die Paul Scheffer dan weer in ‘De vrijheid van de grens’ behandelt.

 

11. Is liefde niet per definitie een privé-zaak en geen politieke emotie?  Sterker nog, moeten we ons niet behoeden voor het explosieve mengsel van liefde en politiek? Volgens de Argentijnse guerrillastrijder Che Guevara in zijn boek Het socialisme en de mens op Cuba, uit I965, wordt de ware revolutionair door grote gevoelens van liefde geleid: zonder die grote liefde zou hij namelijk niet in staat zijn om zijn verdomde revolutionaire plicht te doen en tot geweld over te gaan. Liefde is dus potentieel gewelddadig en in de politiek is zij niet zozeer een liberale als wel eer revolutionaire deugd. Zijn het ook niet altijd dictators die van hun onderdanen liefde en gehoorzaamheid verwachten, terwijl in een democratie niet de liefde voor de leider of het volk regeert maar het welbegrepen eigenbelang van de individuele burgers?

218. Een onverdeeld pleidooi voor amor mundi zou mijn boek niet worden, dat wist ik vooraf zeker. De reden daarvoor is dat amor in zijn radicale vorm een ontkenning inhoudt van het liberale pragmatische denken waar ik een grote waarde aan toeschrijf. Liefde voor de wereld kan toch nooit zover gaan dat het zelf daarbij volledig uitgewist wordt? In de liefde verliest het ik met zijn eigen, specifieke verlangens altijd enigszins aan belang. Er voltrekt zich namelijk een verplaatsing van de aandacht van de persoonsgebonden behoeftigheid naar iets anders wat louter omwille van zichzelf geëerd en bemind wordt. Een dergelijke decentrering van het subject kan voor het individu paradoxaal genoeg zeer heilzaam zijn; ze is zelfs noodzakelijk om een betekenisvol leven te leiden, want niemand is als het erop aankomt volkomen soeverein. Het ik is nooit een eiland.

 

Lees verder »

Paul Scheffer  – De Vrijheid van de Grens

De Bezige Bij – Lemniscaat 2016

108. Het morele misverstand rond grenzen weegt denk ik zwaarder dan de praktische mogelijkheden ervan, die zoals zal begrijpen aan beperkingen onderhevig zijn. Niemand een totalitaire staat die alle wetsovertreding met draconische middelen uitbant, en niemand wil een staat met waterdichte grenzen. Dus er zullen altijd mensen zijn die zonder toestemming de grens oversteken. Maar illegaliteit is nog nooit een argument geweest om legaliteit af te schaffen. Het gegeven dat mensen inbreuk maken op wetten, maakt die wetten nog niet achterhaald. De kern is dat we niet voldoende onderscheid maken tussen afsluiten en reguleren. Grenzen zijn filters, zoals de eerdergenoemde filosoof Regis Debray het formuleerde. Een grens sluit niet het menselijk verkeer af, maar reguleert de stroom van mensen.

Heerlijk helder, messcherp en duidelijk geformuleerd, een stevige aanzet tot een grondige discussie die verder gaat dan geroep om solidariteit en samenwerking zoals ‘Wirt schaffen das’.

 

14. Mijn beeld van Nederland veranderde door deze eerste grensverkenningen. De leegte van het kosmopolitisme in onze contreien werd me steeds duidelijker. Het idee dat we zouden leven in een land zonder grenzen, brengt een nogal vertekend beeld van onze omgeving met zich mee. (…)

…we projecteren teveel onze eigen tradities oude buitenwereld en laten daarmee zien dat we minder goed over grenzen heen kunnen reiken dan we geneigd zijn te denken. Juist door in het buitenland te verwerken en vooral te werken, zag ik de geborneerdheid van mijn eigen land zoveel beter. En de voorlopige conclusie was dat een waarachtig kosmopolitisme juist niet lag in de ontkenning van grenzen, maar in de verkenning van die grenzen en in de poging om ze te overschrijden.

18. Door zijn werk (Sloterdijk Sferen) ging ik de kwesties rondom grenzen voor het eerst als filosofische vraagstukken zien. Hoeveel grenzen heeft een open samenleving eigenlijk nodig? Een zin van Hegel had me al eerder getroffen: Iets is alleen wat het is binnen zijn grens en door zijn grens. (‘Etwas ist nur in seiner Grenze und durch seine Grenze das, was es ist.’) Ik vroeg me af: geldt dat niet ook voor de vrijheid? Als het waar is dat vrijheid alleen gediit in een vorm, dan is deze tijd waarin alles vloeibaar lijkt de voorbode van een nieuwe onvrijheid.

20. De kunst van het kosmopolitisme ligt allereerst in bescheidenheid, in de erkenning dat grenzen ertoe doen, in het vermogen om je in andere gezichtspunten te verplaatsen en vervolgens te proberen deze beperkingen te overwinnen.

Lees verder »

Julian Barnes – Het tumult van de tijd – Atlas Contact 2016

 

Knap geschreven portret van de componist, de Macht en hoe eronderuit komen om te kunnen leven en schrijven.

Met beklijvende bedenkingen, ook voor de hedendaagse  volgelingen van de Macht.

108. In een ideale wereld hoort een jongeman geen ironicus te zijn. Op die leeftijd belemmert ironie de groei, hindert ze de verbeelding. Het is het beste om het leven met een opgewekt en open gemoed te beginnen, te geloven in anderen, optimistisch te zijn, vrijmoedig tegenover alles en iedereen te staan. En daarna, als men de de mensen beter gaat begrijpen, een gevoel voor ironie te ontwikkelen. De natuurlijke voortgang van het mensenleven is van optimisme naar pessimisme, en een gevoel voor ironie helpt om het pessimisme te temperen, helpt om evenwicht, harmonie te scheppen.

Maar dit was geen ideale wereld, en dus groeide de ironie op onverhoedse en vreemde manieren. Zomaar ineens als een paddenstoel; rampspoedig, als een kankergezwel.

Sarcasme was gevaarlijk voor de gebruiker, herkenbaar als de taal van de sloper en de saboteur. Maar ironie zou je – misschien, af en toe, naar hij hoopte – in staat kunnen stellen om dat waar je aan hechtte te behouden, zelfs als het tumult van de tijd luid genoeg werd om ruiten te laten springen.

 

Lees verder »

Bert Keizer, Vroeger waren we onsterfelijk. 

De troost van filosofie, literatuur en geneeskunde.

Lemniscaat 2016

Wat ik zo bewonder aan Bert Keizer is zijn luchtige maar indringende manier waarmee hij de medische nemesis te lijf gaat.

En al lijkt het soms ironisch en badinerend, zijn stukken zijn steeds goed onderbouwd.

Niet alleen door praktijkervaring maar ook door gedegen wetenschappelijke analyse.

24. Wat ik zo bewonder in Beckett, is de eigengereidheid waarmee hij de woestijn inslentert zonder zich iets aan te trekken van de vraag of iemand hem daar zal volgen. Het interesseert hem niet of hij wel of niet gelezen gaat worden. Hoewel als dat hem echt niet zou interesseren, dan zou hij niet schrijven, dus ook hij bestaat niet helemaal uit graniet.

261. Maar wie iets wil begrijpen van de dagelijkse medische praktijk waarin men soms jaren rondzwerft op weg naar het station, om tenslotte bij de gemeentelijke begraafplaats aan te komen, zal zich moeten verdiepen in het weten, twijfelen, geloven en hopen dat ons van de dieren onderscheidt.

291. Uiteindelijk kregen de kinderen het wel voor elkaar, maar nu zitten ze met vader in nieuwe ellende.

‘Ze geven hem veel te weinig pijnstilling’, klaagt mijn  vriend.

‘Hoeveel krijgt hij dan?’

‘Morfine 6 keer 5 mg, maar die stakker blijft maar onrustig, hij kreunt en hij stamelt en hij plukt, het is niet om aan te zien.’

‘O jee, dat is een protestantse dosering.’

‘Wat lul je nou?’

Ik leg het uit. Als iemand morfine zo laag doseert, dan heb je te maken met een protestante dosering of een jonge arts.

De protestant vindt dat je lijdensverlichting niet moet overdrijven,

dus ook voor stervenden is het van belang dat ze een beetje blijven lijden, we zijn immers niet voor de lol op aarde.

De jonge arts is bijna net zo erg, maar vanuit een heel andere hoek. Zij is bang dat de patient door haar medicatie acht minuten eerder dood gaat. Vandaar.

72. lk vergeet nooit dat ik hierover een keer ruzie kreeg met een assistent lnterne. Ik vroeg hem tijdens een zondagdienst waarom nog doorging met het in mijn ogen zinloze behandeling van een bejaarde man. ‘Wat wou jij dan?’ was zijn vraag. Dat vond ik niet zo ingewikkeld ‘Laat die man toch gewoon doodgaan!’ Zijn nijdig antwoord was: ‘Wat doe jij hier eigenlijk in een ziekenhuis?’

Lees verder »

De volledige top van de kerk blijft buiten schot in Operatie Kelk, zélfs Roger Vangheluwe, de voormalige bisschop van Brugge die met zijn bekentenis als pedofiel de zaak aan het rollen bracht. Nauwgezette lectuur van de eindvordering van het federale parket vergroot alleen maar het ongeloof: er is een berg porno bij hem aangetroffen, ‘mogelijk met minderjarigen’, een derde persoon heeft een klacht tegen hem ingediend en uit het dossier zelf blijkt dat hij nog een ander neefje langdurig heeft misbruikt. Het moet een mirakel zijn.

Naar aanleiding van dit Humo artikel van maandag 2 mei 2016 mijn opiniestuk op vrt-deredactie.be van zes jaar geleden:

LITANIE VAN DE HUBRIS, DE GROOTSTE ZONDE
02 / 05 / 2010
‘Hij leed aan de hubris en dat is zijn ondergang geworden’, verklaarde vorige zondag een wijze ouderling voor de Salvatorskathedraal van de titulaire bisschop van Brugge.
‘Toen ik hem als chauffeur ophaalde, en Roger nog eens feliciteerde met zijn benoeming, antwoordde hij: Van nu af aan is het monseigneur, nietwaar’, aldus de woordvoerder van de vorige bisschop, latere hoofdredacteur van het parochieblad, Kerk & Leven.
Hubris is de grootste zonde en de gevaarlijkste.
Het is de zonde van de godgelijkheid, van hoogmoed en overmoed.
Hubris verdrijft de menselijkheid en leidt tot verblindende eenzaamheid.
Het is de zonde van het zieke gemoed.

Metamorfose
In het fenomenale Marmorbad bij de Landgraf Karls Orangerie in het Barokke Park aan de Karlsaue te Kassel, Duitsland, beeldhouwde Pierre Etienne Monnot van 1722 tot 1728 acht taferelen uit de ‘Metamorfosen’ van Ovidius in opaal marmer. De Romeinse dichter Publius Ovidius Naso stelt hier de
flexibililteit van de menselijke geest door passie en intense emotie tegenover de statische onmacht van de goden.
Wat hem op een terminale ballingschap in Tomis – vandaag Constanta aan de Roemeense Zwarte Zeekust – te staan kwam, wegens zijn oude drinkebroer Octavianus niet bepaald gelukkig. Hij had zichzelf immers net tot Goddelijke Augustus uitgeroepen. Zo’n blasfemie kon daarom niet ongestraft blijven.
In schitterende half verheven beeldhouwwerken lichten naargelang de stand van de zon op de ramen van het Marmorbad de aangezichten van de metamorfoserende hoofdfiguren op. Tegenover en naast deze intieme en intense oden aan de wervelende menselijke geest plaatste Monnot een reeks beelden van goden, die met geloken ogen onbewogen neerkijken op het leed van de stervelingen in dit ondermaanse.
Deze goden had hij reeds in Rome gebeiteld en kon hij in één moeite succesvol slijten aan de Hessische Landgraaf.

Goden zonder mededogen
Hubris is de grootste zonde van heersers, hoogwaardigheidsbekleders, leidinggevenden en politici die zich verliezen in hun godgelijke zelfbeeld met geloken ogen zonder mededogen. Uiteindelijk verstijven ze in het harnas tegen de pijn van het zijn. Een glimp van passie herkennen ze enkel nog in noodseks, drank, drugs en hun ‘deuxième bureau’ al dan niet in de residentie of hoofdstad.
Naargelang het tijdsgewricht en de appreciatie van hun woorden en werken eindigen ze opgeknoopt, onthoofd, gefusilleerd, plegen ze zelfmoord, verdwijnen ze in een klooster of eindigen ze reeds bij het leven gemummificeerd.
Dat hangt af van de cultuur van hun respectievelijke onderdanen, kiezers dan wel gelovigen.
Autoritaire boerenculturen met een grote kloof tussen arm en rijk maken vaak op gruwelijke wijze komaf met falende goden. Rusland was daarvan een stichtend voorbeeld onder de tsaren en de sovjets.
In China daarentegen werden gevallen (rode) mandarijnen doorgaans verbannen naar afgelegen oorden waar ze zich aan de rand van vijvers met goudwindes kalligrafisch konden bezinnen over het wentelende wiel van de geschiedenis, de natuur en het kronkelende pad van hun eigen leven. Ze hielden zich ver van de officiële residenties maar konden bij een wissel van het regime weer uit de luwte oprijzen.

Prelaten en priesters
Hubris is de grootste zonde van prelaten en priesters die zich zien als gezalfden. Door het afleggen van de geloften van kuisheid, armoede en gehoorzaamheid bekennen ze zich tot een superieure kaste en kunnen bijgevolg niet verplicht worden om schadevergoedingen te betalen aan mensen die lijden onder hun misbruik (sic).
Al geeft de Roomse bisschop van Rotterdam, de Salesiaan Ad Van Luyn, nu toch pastoors die kinderen misbruikt hebben aan bij het gerecht.
Zijn navolging zij geprezen.
Hubris is de grootste zonde van prelaten en kerkvorsten, van priesters en paters, van broeders en zusters en iedereen die gegeven of verworven macht misbruikt, zeker in een autoritaire hiërarchie als die van de Rooms Katholieke Kerk.
De golf aan getuigenissen over seksueel misbruik is niet exclusief eigen aan een hedendaagse kerk in een veranderende maatschappij waar vrouwen en kinderen mondiger werden en het geestelijke gezag in vraag werd gesteld.
De triomfalistische katholieke kerk van vóór de jaren zestig kende nog meer en schrijnender voorbeelden van (seksueel) machtsmisbruik. Niet alleen in Ierland, maar overal waar een hiërarchie van elders de controle van en door een gemeenschap van leden, gelovigen, bewoners overrulede.
Ook bij protestantse geloofsgemeenschappen, in boeddhistische kloosters, Thora en Talmoed scholen en Islamitische madrassas heerst vaak terreur van machtsmisbruik, ook seksueel. Maar dan onder het toeziende oog van de eigen gemeenschap. Pottenkijkers krijgen geen toegang en zolang het wereldbeeld beperkt kan blijven tot de muren van geloofs- of gemeenschapsgenoten, heerst de omerta.
Hierover heeft Philippe Claudel een beklijvende roman geschreven: ‘Het verslag van Brodeck’.

Compensatie en sublimatie
Hubris is de grootste zonde voor wie vrijwillig belooft af te zien van (seksueel) genot voor het hogere doel.
Wie hunkert naar compensatie en sublimatie dreigt vaak te verzeilen in gretigheid om de andere in zielenood te helpen. Wanneer eigen aardse talenten en verlangens werden geofferd voor neurotische herhaling van lust, verwordt ‘geestelijke’ hulpverlening tot machtsverslaving aan begeleidende pijn.
Hubris is de grootste zonde voor psychotherapeuten en hulpverleners die zich verlustigen in de spiegelende pupil van hun cliënt.
Hubris is de leraar of ouder die respect eist van een kind dat hij tot eerlijkheid dwingt bij ontbreken van gezag gebouwd op vertrouwen.
Hubris is de zonde van maakbaarheidsideologen die wreedheid cultiveren wegens de hen meegedeelde Wil van de Ene en de Ware.
Hubris is de aartsbisschop die de put van de vergeten gruwelen opent voor zijn voorganger en er zelf overheen valt.
Hubris is de prelaat of de imam die menselijke wetten overtreedt om dienstbaar te zijn aan de wil van hun grotere God.
Hubris is de grootste zonde van broeders en zusters die de kinderen van een mindere god publiek met de mond tuchtigen en in beslotenheid bevingeren.
Hubris is de rechter die de wetten interpreteert naar haar eigen schimmige belangen.
Hubris is in publieke belangen het persoonlijke prefereren boven de gemeenschap, maar ook collectieve druk laten primeren boven individueel falen.
Hubris is de zonde voor wie zich vastklampt aan mechanische wijsheden van bouwvakkersmythologieën uit angst voor het dynamische onzekerheidsprincipe van de werkelijkheid.
Hubris is steevast kiezen voor het licht boven de duisternis, voor verblindende zekerheid boven verwarrende twijfel, vooral aan jezelf.
Hubris verblindt de columnist tussen collectieve woede en individueel leed, oordeelt zonder mededogen over wie veroordeelt onder pijn.

‘En wie betaalt het gelag? De priester, die als een spons wordt gedwongen het leed op te zuigen dat door iedereen wordt afgescheiden, het verdriet, de wanhoop, het onbegrip en het gehuil; en hij moet ermee verder leven, iedere avond, nacht na nacht…Af en toe, als ik aan het eind van de middag na een lange dag naar huis ga, voel ik me loodzwaar. De mensen hebben me tot m’n oren volgegoten met leed en verdriet. Zij zijn geledigd, opgeruimd vertrekken ze en ik trek mijn habijt aan – daar ben ik voor!’ Philippe Claudel, Alles waar ik spijt van heb. (131)

Het zwijgen der tragedie
Hubris is de grootste zonde voor wie populisme koestert als een verstikkende mantel voor de eigen ijdele onmacht: ‘In de Wetstraat staan wij enkel voor de wensen van de mensen uit de Dorpstraat!’

Infantiliseren van de kiezer is het ’sarcasme’ vanwege partijleiders – het vlees wordt vernietigend, afstandelijk en arrogant losgescheurd van de beenderen. Cynische burgers ontberen de logica van het geweld en ontwijken de val van de waanzin. Zij laten zich niet opjutten door nationalisme en verfijnde wij-zij-logica. Zij kiezen voor het minste leed, voor menselijkheid bij het samenleven in de stad en de wereld. Niets is immers wat het lijkt, zwart en wit herkennen zij als grijswaarden!
Of zoals Stefan Hertmans in ‘Het zwijgen van de tragedie’ omschreef: ‘Tragedies zijn onmogelijk geworden omdat wij niet sacraal, maar ironisch redeneren: we kunnen relativeren, we beschouwen een tragisch voorval als een ontwikkeling waaraan mensen zelf schuldig zijn, niet als een hogere fataliteit. We redeneren horizontaal en causalistisch, niet verticaal en sacraal. We geloven heilig in de relativering van waarheid. Dat is onze anti-sacrale sacraliteit.’ (277)
Hubris is de grootste zonde van Amnesty International dat een verbod op boerka of nikab in de publiek ruimte een aanslag vindt op godsdienstvrijheid.
Hubris is grenzeloos politiek correct denken als zelfverklaarde herders van andermans geweten en de publieke moraal.
Hubris is de minister of president die zijn geloof hoger acht dan de beloftes van vrede waarop hij verkozen werd.
Hubris is een koningin die zich laat fêteren door wie ze minacht, een kroonprins die zich boven constitutionele regels verheven acht, een koning die zijn kinderen niet erkent, een vader die zijn zonen ment, een moeder die haar dochters vent.
Hubris is een god die geen andere goden laat vereren.

Parels van spijt en pijn
‘Als schelpdieren zich onder water verwonden, dan maken ze prachtige parels om de wond heen, om die te helen en de pijn te verzachten, vlammende parels, ware schatten die een herinnering in zich dragen, de herinnering aan een wond… Als wij mensen ons pijn doen, of iemand anders pijn doen, dan zijn onze parels de dingen waar we spijt van hebben, wij fabriceren schitterende spijt, en in de loop van je leven worden alle dingen waar je spijt van hebt, of je nu prins, schoenmaker of senator bent, opgeschreven in een groot boek, een geweldig mooi boek met heel veel goud en verluchtingen. Het boek der schulden heet het, ze worden erin opgeschreven en opgeteld, en iedere keer als er iets bij wordt geschreven waar je spijt van hebt, dan ga je huilen en voel je zelf medelijden, maar het geeft je ook de kracht om door te gaan tot een volgende keer, en zo verloopt het leven. (….) Je gaat dood omdat je nergens meer spijt van kunt hebben…’ (173) Philippe Claudel, ‘Alles waar ik spijt van heb’.
Hubris is de grootste zonde van het Afrikaanse staatshoofd dat zich gedraagt als een stamhoofd.
Hubris is de grootste zonde van de partijleider die zijn kiezers publiek verleidt en privé misprijst om hun bigotterie.
Hubris is de grootste zonde van de politicus die beweert met schone handen de macht te mennen met gortdroge cijfers en argumenten over goed werk voor de mensen.
Hubris is de zuivere van hart en geest die als godgelijke politiek bedrijft zonder het passionele spel van liegen en bedriegen, van emoties en veinzen terwijl hij de ware macht bedient in de coulissen.
Hubris is de leider die het halfrond definitief verlaat om thuis te zijn voor vrouw en kinderen.
Hubris is de leider die sarcastisch zijn vader gehoorzaamt om nu eindelijk eens een eerbiedwaardig beroep uit te oefenen met werkzekerheid, zoals dat van gouverneur in de provincie.
Hubris is de leidinggevende die gelooft dat zijn machtsdeelname geen spel maar bittere werkelijkheid is en daarom ook thuis en privé zijn publieke rol blijft verder spelen.
Hubris is de illusie van eenheid tussen de publieke figuur en de inhoud van zijn boodschap als leider.
Hubris is de arts die gedijt bij het helen van de angst die hij verspreidt.
Hubris is meedogenloos in plaats van menselijk mededogen.
Hubris is zekerheid in plaats van twijfel.

Stefan Zweig – Ongeduld. 

Vertaald door Janneke van der Meulen. Atlas Contact 1939 – 2010

Medelijden – mooi! Maar er zijn twee soorten medelijden. De ene, de zwakke en sentimentele soort, is eigenlijk niets anders dan het ongeduld van het hart om zich zo snel mogelijk te bevrijden van het pijnlijke gevoel dat je bekruipt bij de aanblik van de ellende van een ander, die vorm van medelijden die helemaal geen mede-lijden is, maar louter instinctieve afweer van de eigen ziel tegen het lijden van een ander. En de andere soort, de enige die ertoe doet, is het onsentimentele maar vruchtbare medelijden, dat welbewust is en vastbesloten geduldig en mee-duldend alles tot het uiterste en zelfs nog verder te doorstaan. (5)

Een fenomenale psychologische roman van Stefan Zweig waarin hij empathie en intuïtief menselijk gedrag analyseert als mogelijke oorzaken van de grootste ellende.

Widerstand der Wirklichkeit – Reis naar het verleden was zijn andere roman.

‘De wereld van gisteren – Herinneringen van een Europeaan’   uit 1942 was een indrukwekkend autobiografisch overzicht van de voorbije halve eeuw.

‘Ungeduld des Herzens – Ongeduld’ verheldert in een prachtig vertaald verhaal nogal wat aspecten van de relatie arts-patiënt, jongeren en ouderen, ziek en gezond, individu en massa, oorlog en vrede.

Voor het eerst begon ik te begrijpen dat het ergste op deze wereld niet door slechtheid en wreedheid, maar vrijwel altijd door zwakheid wordt veroorzaakt.

Alleen op jonge mensen oefent het tragische en gevaarlijke zo’n sterke aantrekkingskracht uit.

Onze besluiten zijn in veel grotere mate afhankelijk van de aanpassing aan onze stand en omgeving dan wij geneigd zijn toe te geven.

Als je eenmaal een eerste inzicht in de menselijke natuur hebt verworven, worden daar op geheimzinnige wijze steeds weer nieuwe inzichten aan toegevoegd, en wie zich eenmaal het vermogen eigen heeft gemaakt één enkele vorm van aards lijden waarachtig mee te voelen, die is door deze magische les in staat voor alle vormen van lijden begrijp te hebben, ook voor de vreemdste en schijnbar meest ongerijmde.

Kleine zielen zullen eerder een vorst de grootste rijkdom vergeven dan dat ze iemand die hetzelfde juk draagt als zijzelf de geringste vrijheid gunnen.

Degene die zich het lot van een ander aantrekt, raakt daarmee iets van zijn eigen vrijheid kwijt.

Net als morfine is medelijden alleen in het begin een weldaad voor de zieke, een redemiddel, een soelaas, maar als je het niet weet te doseren en er niet tijdig mee stopt, dan wordt het moorddadig gif. (…) Net zoals de zenuwen steeds meer morfine nodig hebben, zo heeft het gevoel steeds meer medelijden nodig, en uiteindelijk meer dan men geven kan. Ooit komt er onvermijdelijk een moment dat je “nee” moet zeggen en je er niet om moet bekommeren of de ander je om deze laatste weigering nog meer haat dan als je hem nooit had geholpen

7. ’Wie heeft, aan hem zal worden gegeven’ – deze woorden uit het Boek der Wijsheid mag elke schrijver gerust als volgt bevestigen: ‘Wie veel heeft verteld, aan hem zal veel worden verteld. Niets is minder waar dan de al te gangbare gedachte dat in een schrijver ononderbroken de fantasie aan het werk is, dat hij over een onuitputtelijke voorraad wederwaardigheden en voorvallen beschikt die hij voortdurend tot nieuwe verhalen omsmeedt. In feite hoeft hij alleen maar, in plaats van een beroep te doen op zijn eigen vindingrijkheid, zich door personages en belevenissen te laten vinden die, zolang hij het verscherpte vermogen om te zien en te luisteren weet te behouden, steeds naar hem op zoek zijn om te worden doorverteld. Wie zich dikwijls de moeite heeft getroost de lotgevallen van de mens te duiden, aan hem vertrouwen velen hun lotgevallen toe.

Lees verder »