Geen land voor oude mensen?
24 / 03 / 2011

?Dat onduidelijke Japan is, met de waarden waar het voor staat, helemaal vast komen te zitten, in een impasse. (?)
En Japan geloofde dat het eindeloos uitstellen van keuzes door de andere landen geaccepteerd werd. Op die manier legde het land geen rekenschap af voor zijn eigen geschiedenis en nam het ook zijn verantwoordelijkheid niet in de wereld van nu. Doordat ze meenden dat dat gebrek aan duidelijkheid op politiek niveau geoorloofd was, hebben de Japanners op economisch vlak dezelfde houding aangenomen en een economisch model omarmd waarvan ze niet goed wisten waar het toe zou leiden. Een van de gevolgen was de financi?le zeepbel van de jaren negentig. Nu moet Japan wel een duidelijk positie innemen. Door China wordt het gedwongen zijn verantwoordelijkheid te nemen tegenover de rest van Azi?. (?)
De ogen van de slachtoffers zijn op ons gevestigd. Fouten herhalen is het ergst denkbare verraad aan hun nagedachtenis.?
Kenzaburo O?, Nobelprijs literatuur 1994 (Le Monde – NRC)

Schaamte en schone schijn
De beelden blijven adembenemend, de verhalen bloedstollend, de gevolgen verwarrend. En de grootste slachtoffers waren toch zeker weer de bejaarden, de zieken, de zwaksten en de misselijken. Een enkele eenzame hond en het milieu niet te na gesproken. Alsof dat niet altijd zo was, is en zal blijven. Alsof natuurrampen en de gevolgen van kortetermijnwinsten niet steevast Sodom en Gomorra begeleiden.
Neen, het Land van de Rijzende Zon was volgens experts verstard tot een bejaardenkolonie met ei zo na een gerontocratie. De middenstand regeerde het land, beter dan ooit tevoren: een glimlachende schone schijn over schaamte en gezichtsverlies om een halve eeuw schimmige vervlechting te maskeren tussen staatsapparaat en megaconcerns van ?zaibatsu? – families en ?keiretsu? – connecties.
Met meer dan een kwart 65-plussers wordt het noorden van Japan al jaren geconfronteerd met een vlucht van jongeren naar grote steden aan de kust. En precies die werden het ergst getroffen door de aardbeving en tsunami, waar bovenop nog eens falend stralende kerncentrales en ijzige sneeuw.

Solidaire commercie zonder grenzen
Tot overmaat van ramp deden ?Artsen Zonder Grenzen? aan de westerse media dan ook nog paniekerig kond dat ze ?in het gebied al veel gevallen zagen van uitdroging en ademhalingsproblemen. Doordat het water medicijnen wegspoelde, weten veel ouderen bovendien niet meer wat ze precies aan het innemen waren.?
Waarlijk een godgeklaagd voorbeeld van rampenpaniek: bejaarden die een gruwelijke oorlog, tal van aardbevingen en natuurrampen overleefden, hun leven besteed hebben aan de wederopbouw van Japan en nu – oh wee – hun pilletjes kwijt zijn dan wel ze misschien verkeerd zouden kunnen innemen.
?Artsen zonder Grenzen? en aanverwante verslaggeving gedijt blijkbaar enkel nog bij collectieve opstoten van parano?de paniek: lekker huiveren bij horror- en rampenfilms. Deze keer in real time en ver van hier! De commercie van het solidaire leed mits bedelbrieven en straatventers kan er alleen maar wel bij varen.

Waardig oud worden
Wie nauwkeuriger de overvloed aan gruwelbeelden en -verhalen volgt, merkt eerder een grote waardigheid bij de slachtoffers in Japan. Jong en oud hielpen elkaar na de aardbeving rustig en gedisciplineerd vooruit. Bejaarde mensen houden zich kranig en stralen ook in enorme slaapzalen een grote waardigheid uit. Enkele dagen na de ramp blijken op de meeste foto?s straten en verbindingswegen van alle puin geruimd. In tegenstelling tot Haiti meer dan een jaar na de grote aardbeving en ondanks massale internationale hulp aldaar.
In 1755 was de vernietigende ?Terremoto do Lisboa? op de katholieke feestdag van Allerheiligen de aanzet tot zware intellectuele en politieke naschokken doorheen Portugal en Europa. De eerste minister en latere markies de Pombal brak de macht van de oude adellijke families met zijn doortastend optreden tijdens de reddingswerken en de wederopbouw van stad en land. In heel Europa werden eeuwenoude waarheden, geloofszekerheden en machtsverhoudingen door de aardbeving en tsunami?s vloeibaar als pap. Voer voor het Verlichtingsdenken en vele machtsomwentelingen nadien.

Geen land voor jonge mensen?
Omheen de falende Fukushima kerncentrales van de ?Tokio Electric Power Company? (Tepco) wordt nu een verhaal geschreven van heldhaftige samoerai die zich als dienaars van het volk offeren om de dreiging van een meltdown af te wenden.
Binnen de grootste elektriciteitsmaatschappij van Japan vallen steeds meer lijken uit de kast: besluiteloosheid in het oog van de ramp, financi?le malversaties, verzwijgen van lekken en gevaarlijke incidenten, misbruik van dakloze, ongeschoolde en minderjarige ?wegwerpwerkers? in gevaarlijke stralingszones van hun kerncentrales.
De naschokken van deze natuurramp en van het corrupte beleid van kortetermijnwinst in Japan kunnen de aanzet worden tot nieuw verlicht denken over mensen en hun omgeving, ook elders in de wereld.
Sinds het begin van het Shoguntijdperk kende het land een wetgeving die bosbouw stimuleerde waardoor bomen beschouwd werden als langzaam groeiende landbouwgewassen. In een eeuwenlange stabiele politieke periode kregen die wouden bevattelijke afmetingen voor boeren die de rijkdom van hun bossen voor hun kinderen, klein- en achterkleinkinderen onderhielden.
Dit soort ecologisch beheer kan niet gedijen op kortetermijnwinsten. Japan heeft vandaag op tachtig procent van zijn landoppervlakte goed onderhouden bossen en natuurgebieden. De Japanse archipel telt met 127,5 miljoen inwoners bijna 400 mensen per vierkante kilometer. De re?le bevolkingsdichtheid op bebouwbaar landoppervlak bedraagt zelfs 2000 per vierkante kilometer.
Het bijeendrijven van het jongste bevolkingsdeel in een betonwoestijn van megasteden langs een kwetsbare kustlijn verstoort ieder ecologisch evenwicht en ontvolkt vooral het platteland.

Rampenfilm liever in 3D
Een gelijkaardige demografische verschuiving doet zich bij een bevolkingskrimp overal ter wereld voor. Omdat de wereldbevolking moet stagneren, dreigen megasteden sarcofagen te worden waar hysterische paniek en parano?de reflexen de bewoners teisteren.
Een geglobaliseerde economie en het wereldwijde web biedt nieuwe mogelijkheden voor steden op mensenmaat met adem- en bewegingsruimte. Geen land voor oude mensen is ook geen land voor jonge mensen. Zonder geheugen, zonder verleden, zonder de spiegel van wie voor ons kwam, wordt de toekomst waarlijk een rampenfilm, ook buiten de bioscoop.

Jan Van Duppen
(De auteur is huisarts in Rotterdam en voormalig parlementslid voor SP.A.) www.janvanduppen.be