deredactie.be – OPINIE

Diplomazwendel
04 / 05 / 2011

Het afgelopen decennium trok de Nederlandse overheid zich terug uit het onderwijs na een periode van overmatig centralisme. De scholen kregen ?lumpsum? bekostiging en mochten het zelf uitzoeken. De schoolleiding werd college van bestuur, kocht auto?s met chauffeur, investeerde soms meer in gebouwen en in buitenlandse avonturen dan in onderwijs. En de school moest groeien, want het staatsgeld kwam uit de groei. ?Leuke? opleidingen, met veel zelf te maken werkstukken en soms een verhouding van 34 studenten op ??n docent. Lekker goedkoop.

Meten is weten?

Er was eens een minister die zich graag sterk maakte met de kracht van cijfers: meten is toch weten, niet? En ?meten? doet ook nog eens de burger in angsten verder zweten. Daarin ging de regering graag ver. Vooral in gezondheidszorg en onderwijs. Ondanks enorme investeringen aan geld en personeel is precies daar effici?ntie en kwaliteit moeilijk meetbaar. Wie actief is in deze sectoren klopt zich graag op de borst wegens vermeende en geleverde prestaties. Wie deze inspanningen geniet of ondergaat, is meestal zelf niet goed geplaatst om de kwaliteit van zorg en opleiding meer dan subjectief te appreci?ren. Ofwel wegens lijdend en hulpbehoevend. Ofwel wegens gevangen in het kikvorsperspectief van de leerling. Door jeugdig gebrek aan ervaring verstoken van overzicht over het hele onderwijssysteem.

In dat onderwijs zou de lat eindelijk eens gelijk gelegd worden. Wanneer in scholen de ?tools? gelijk zouden zijn – infrastructuur, werkingsmiddelen, verhouding leerlingen-leraar, inspectie en eindtermen – dan was het eenvoudig om de output te registreren om zo een kwalitatief en kwantitatief oordeel te kunnen sanctioneren. Moeilijk controleerbare systemen als onderwijs en gezondheidszorg – rijk aan afleidende decoratieve en lucratieve bewegingen – zouden zo kunnen herleid worden tot een ?blackbox?. Wanneer alle voorwaarden en parameters gelijk getrokken worden, volstaat het de input te vergelijken met de output om de transpiratie en inspiratie te meten die zich binnen de zwarte doos heeft afgespeeld. Helder als pompwater, toch?

De Theo-route naar een diploma

In Nederland zijn ze met die goocheltruc van het vrolijke vrijemarktdenken in onderwijs en gezondheidszorg al een heel eind gekomen. Voor de hand lag natuurlijk van meet af aan een forse schaalvergroting wat de overheid financieel ondersteunde. Fusies tussen scholen ( en ziekenhuizen) leidde snel tot grotere en naar verhoopt effici?ntere samenwerkingsverbanden met een hoge nood aan een adequaat management, op niveau naar naam, honorering en decorum.

Een eerste barst deed zich voor in de reusachtige Inholland Hogeschool waar de zogenaamde ?Theo-route? op pijnlijke wijze bekend werd.

Aangezien per afgeleverd diploma tot 10.000 euro bonussen kon getoucheerd worden bij de overheid, loonde het de moeite om creatief te zijn met nieuwe blitse en gepimpte studierichtingen die jongeren het hoofd op hol weten te brengen: glad, glamour en glitter.

Maar ook kan creatief personeel afhakende jongeren stimuleren om alsnog hun diploma te halen. Die werden aangeschreven, gemaild, gebeld en gemaand om zich te melden op de school waar ze het hadden laten afweten. Met wat ?mitsen en maren? werd hen een ?verkort traject? aangeboden door een creatieve leraar om toch maar hun diploma te behalen. Een opgeleukte paper of andersoortig ?copy-paste? werd dan als eindwerk geaccepteerd. De gesjeesde student was meteen gelukkig met een officieel gewaarmerkt diploma. 16.000 euro of meer opgehoeste of geleende studiefinanciering rendeerde dan toch nog met terugwerkende kracht.

Kwaliteitsmanagers

Toen dit fraai denkwerk in de blackboxes aan het licht kwam bleken de kwaliteitsmanagers die door de fusiescholen aangetrokken werden – vaak oud-politici – met hun forse ontslagregeling vrede te nemen. Ex-Inholland bestuurder Jos Elbers (D66) toucheerde bijvoorbeeld 300.000 euro per jaar.

Over deze graaicultuur schreef De Volkskrant: ?De inbouw van een televisie in zijn auto, voor duizenden euro?s aan telefoongebruik, persoonlijk financieel advies, extra pensioenstortingen, bonussen, een uitbundig afscheidsfeest en een reis naar Zuid-Frankrijk van Elbers en zijn echtgenote?. Deze ?fatsoenlijke D66?er? regelde vlak voor de komst van de liberale politicus Geert Dales nog even een adviseurschap bij Inholland voor drie dagen per week tot 2011 aan 170.000 euro jaarlijks plus zijn geliefde Citro?n C6 van 70.000 Euro met ingebouwde televisie.

VVD-coryfee Geert Dales nam snel ontslag na het rapport over de ?Theo-route? met behoud van loon en douceurtjes tot het einde van zijn contract in november 2011. Andere onderwijsbestuurders vari?ren in vergoeding van 200 tot 250.000 euro.

Nochtans is er maar ??n functionaris die de kwaliteit van het onderwijs echt bepaalt. Dat is de leraar, maar die wordt beduidend minder naar waarde geschat.

De knoop van dit fenomeen zit in het rendementssysteem waarmee alle hogescholen te maken hebben. Ze worden in het blackbox-systeem betaald naar het aantal studenten met diploma dat ze afleveren. Dus kan een hogeschool het zich moeilijk veroorloven om studenten die hun studie niet aankunnen, dan wel onvoldoende gemotiveerd zijn zonder diploma weg te sturen.

Uiteraard beperkte dit fenomeen zich niet tot de hogeschool Inholland te Rotterdam.

Bedeling van diploma?s

De rapporten over het Hoger Beroeps Onderwijs die de Onderwijsinspectie en de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie – NVAO - nu hebben opgesteld, gaan over 26 opleidingen. Bij vijftien – oorspronkelijk door die NVAO geaccrediteerd – had de inspectie aanwijzingen dat er wat loos was. De elf anderen werden willekeurig gekozen uit de 1.200 HBO opleidingen die er in Nederland zijn.

De inspectie onderzocht in dit rapport alleen de rol van de examencommissie en of de opleiding zich heeft gehouden aan het examenreglement: bij 38 procent van de opleidingen voldoet de examencommissie niet aan de wettelijke eisen. Bij 57 procent van de opleidingen stelt de examencommissie niet vast of de student de eindkwalificaties beheerst. Bij 54 procent zijn de criteria aan de hand waarvan studenten worden beoordeeld niet duidelijk.

Bij een willekeurige steekproef in de opleiding bedrijfseconomie bij InHolland te Haarlem bleken 8 van de 25 studenten onterecht geslaagd. Bij Commerci?le Economie in Diemen – gericht op ?multiculturaliteit, kunst, cultuur en media in de mainport Amsterdam? – bleken zestien van de zestien onderzochte scripties achteraf onvoldoende. Groepen van twee tot vijf studenten mochten een marketingplan schrijven, in plaats van vakken te volgen die ze moesten inhalen. Hoewel deze vervangende opdracht niet was bedoeld als afstudeerwerk kreeg het toch die status.

Bij Media en Entertainment Management in Haarlem was het eindwerk van 32 van de 71 studenten die afstudeerden via een alternatief traject onvoldoende; nog eens 7 werkstukken waren onvindbaar.

?Competentie gericht onderwijs? versus kennisoverdracht

Uit het NVAO-rapport bleek ook dat de studenten van de betrokken Inholland-opleidingen niet weten wat kwaliteit is. Ook managers en docenten leven in de waan dat kwaliteit betekent procedures doorlopen. Het gaat dus niet over kennis verwerven maar om opdrachten afvinken om studenten zo snel mogelijk door een opleidingstraject te loodsen. Toch was dit fenomeen reeds zes jaar voordien door de inspectie gesignaleerd.

Onderwijs in Nederland – en steeds vaker ook in Vlaanderen – beroept zich graag op kreten als ?kennis veroudert snel? en dus moet met de nieuwe media vooral geoefend worden in multitasking vanuit de eigen leefwereld van de kinderen. Voor jongeren moet studeren vooral aangenaam zijn en geen inspanningen vragen. Nieuwsgierigheid, de wil om dingen uit te zoeken en te begrijpen, kennis opdoen in de diepte en leren hanteren wordt vervangen door ervaringen uit de eigen directe leefwereld. ?Competentie gericht onderwijs? doet vakkennis verdwijnen.

Overigens blijken ook de afgelopen vijf jaar de eindexamenresultaten van de vakken Nederlands, Engels en wiskunde in het voortgezet onderwijs gedaald.

Sinds voornoemde rapporten overwegen correct gediplomeerde studenten een rechtszaak om schadevergoeding tegen hun oude school die door rendements- en winstbejag hun diploma waardeloos heeft gemaakt.

In Vlaanderen zijn we gelukkig nog niet zover, al woekert de ?tools & blackbox-theorie? onder het mom van democratisering van het onderwijs ook hier. Gelukkig is men hier alert geworden in de eerste fase: die van de preventiezwendel.

De vrije markt van preventie – ?voorkomen is beter dan genezen? – leidt hier nog tot logopedie wegens spraakgebreken voor iedereen, niet alleen in Limburg, dan wel tot stigmatisering wegens overgewicht en gedragsstoornissen opdat niemand zijn of haar ADHD amfetamines zou ontberen. Daarover hoorden we deze week gelukkig steeds meer kritische stemmen.

Laten we die koesteren in het belang van onze kinderen en jongeren.