Filosofiemagazine mei 2011: Maarten Meester in gesprek met Hans Achterhuis

“>Denker des Vaderlands in Nederland:

Over hulpverlening.

Een van zijn meest schokkende ervaringen had de Denker des Vaderlands in een vorig leven als medewerker van het werelddiaconaat van de hervormde kerk. ?Ik werd afgevaardigd naar het heilige der heiligen: de Wereldraad van Kerken voor een internationale conferentie over rampenbestrijding. Toen ik daar met mijn collega?s van over de hele wereld aan het diner zat, zei iemand opeens: ?We hebben het hier wel de hele dag over rampen, maar laten we eerlijk zijn: de ergste ramp is de hulp die wij verlenen.? ?Dat wil ik graag uitgelegd krijgen?, reageerde ik. Zo kwamen de verhalen los. Dat de hulp de lokale samenlevingen ontwrichtte door mensen afhankelijk te maken. Dat de hulporganisaties vaak wisten dat hun hulp niets zou bijdragen, en toch maar iets deden omdat de samenleving dat nu eenmaal verwachtte. Dat er direct na een ramp telefoontjes kwamen van grote producenten ? ik noem geen namen ? die partijen babyvoeding die over datum was in de aanbieding hadden.?

(....)

Over gezondheidszorg.

Waarover zou de Denker des Vaderlands de vlieg graag conceptuele helderheid verschaffen?

?Recent las ik een interview met Wouter Bos, tegenwoordig adviseur Zorg bij KPMG. Hij zegt dat hij het toentertijd als politicus verkeerd heeft gezien en pas nu beseft dat mensen veel meer behoefte aan zorg hebben en dat daar dus veel meer geld naartoe moet. Er kan meer en mensen willen meer.? Achterhuis wijst op zijn onlangs met de Socrates Wisselbeker bekroonde boek De utopie van de vrije markt. ?Daarin laat ik zien dat de huidige invoering van steeds meer marktwerking in de gezondheidszorg deze tendensen alleen nog maar versterkt. Ik bouw daarbij voort op het onderscheid dat de filosofe Annemarie Mol maakt tussen de logica van het zorgen en de logica van de markt. Omdat alle aandacht naar de laatste logica gaat, waarin zorg een simpel product is, wordt over de eerste logica nauwelijks nagedacht. Dit leidt in de praktijk tot een ernstige verschraling van de zorg, die in de media tegenwoordig breed uitgemeten wordt.?

Volgens Achterhuis miskent Bos dat de zorg niet zomaar een product aanbiedt, dat inspeelt op een ?behoefte?: ?Ik mis dat ?berhaupt in de meeste artikelen over de gezondheidszorg. Van een lamp of een televisie kan de consument redelijk makkelijk beoordelen of hij die wil hebben. Maar wat als een arts een check-up van je lichaam maakt en dan zegt dat je behandeld moet worden? Hoe kun jij als leek beoordelen of je die behandeling ook echt nodig hebt? Daarbij wordt vergeten dat de behoeften in de gezondheidszorg oneindig zijn, nog meer dan de meeste andere behoeften in moderne maatschappijen. Je kunt nooit gezond genoeg zijn: als je 91 kunt worden, wil je ook wel 92 kunnen worden enzovoort.?

Hierachter ligt een analyse die Achterhuis in Het rijk van de schaarste (1988) heeft uitgewerkt. ?Volgens de Franse denker Ren? Girard staan wij mensen tegenwoordig in een zodanige concurrentieverhouding tot elkaar dat we nooit genoeg kunnen hebben. Er is altijd wel iemand die meer heeft, die gelukkiger is, die iets beter kan, gezonder is. Dat betekent dat veel goederen schaars worden en dat we die schaarste nooit kunnen opheffen. Als er meer komt, hebben we alleen maar weer meer om jaloers op te zijn, waardoor de schaarste dus alleen nog maar meer toeneemt. Maar in het verleden was de schaarste toch veel groter, werpen mensen dan tegen. Nee, dat klopt niet. De samenleving was zo ingericht dat de schaarste niet zo?n grote rol speelde. Dat kwam vaak ook door de voor ons onsympathieke hi?rarchie: je gaat niet concurreren met iemand die hoger in de maatschappelijke orde staat dan jij, daar ben je dus ook niet jaloers op. Maar in onze cultuur is iedereen in principe gelijk en heeft iedereen overal recht op. Dat kan tot de gevaarlijke conclusie leiden dat je de gelijkheid niet eindeloos moet doorvoeren.?

Een oplossing is in elk geval niet om terug te gaan naar het verleden, toen er nog geen schaarste was. Beter kun je volgens Achterhuis begrijpen dat de schaarste te maken heeft met je eigen subjectieve gevoelens. ?Als je niet alleen maar schaarse goederen ziet in de wereld om je heen, is de schaarste ook veel minder aanwezig. Probeer je te onttrekken aan de gedachte dat je de schaarste in een wanhopige race vooruit kunt overwinnen, zoals Bos dat wil in de gezondheidszorg door er louter meer geld in te stoppen.?