?Amsterdam en Rotterdam zijn immigratiesteden geworden: ongeveer de helft van de bevolking bestaat uit migrantengezinnen. En het aandeel van de eerste en tweede generatie migranten in de stadsbevolking zal nog verder toenemen. Uit de verkenning van deze steden wordt wel duidelijk dat de komst van flinke aantallen nieuwkomers veel vraagt van instituties als het onderwijs. De kenschets van grote steden als doorgangshuis ? waar ook nog eens de laagst opgeleiden het minst mobiel zijn ? vraagt om een evenwichtig immigratiebeleid.? Paul Scheffer in ?De staat van integratie?.

In opdracht van het stadsbestuur van Rotterdam en Amsterdam werd vorige week het nieuwste rapport ?De staat van integratie? gepresenteerd, met commentaren van de sociologen Paul Scheffer (?Het multiculturele drama? en ?Het land van aankomst?) en Han Entzinger (?Om Holland staat geen hek?).

Nieuwe realisme

In vergelijkbare studies van vroeger overheersten hoopvolle verhalen: in beide grootsteden werd vlijtig getimmerd aan een nieuwe multiculturele samenleving met alle veelkleurige vrolijkheden vandien. Vandaag overheerst een nieuw soort realisme. Hollands kijvende vinger boort pijnlijk in het eigen oog. Bezuinigen, recessie, werkloosheid, fraude en meer economisch fraais overstemmen de gebruikelijke multiculturele voetzoekers over fundamentalisme, overlast en criminaliteit.

In Rotterdam werd als eerste van de Nederlandse grote steden in 2009 een allochtone politicus tot burgemeester benoemd. Ahmed Aboutaleb kwam met vijftien jaar uit Marokko naar Nederland. Hij studeerde elektrotechniek, werd journalist, ministerieel voorlichter, PvdA-wethouder in Amsterdam en staatssecretaris van sociale zaken in de regering Balkenende IV. In 2009 aanvaardde hij als ?bruggenbouwer? de ambtsketting op de het stadhuis aan de Coolsingel waar de Leefbaren (nazaten van wijlen Pim Fortuyn) en de aloude PvdA regenten elkaar overtroefden om de gunst van de kiezer.

Gemankeerde bruggenbouwer

Het liep helemaal anders. Bij zijn inauguratie kreeg hij van Leefbaar Rotterdam een lege envelop om zijn Marokkaans paspoort terug te sturen. In de zomer van 2009 diende hij de Islamitische filosoof Tariq Ramadan – op de Erasmus universiteit ook als bruggenbouwer binnengehaald – te ontslaan. De minzaam ogende man bleek nog wat bij te klussen als ideologische raadgever van Ahmadinejad en de Iraanse Ayatollahs. Kort daarna viel er een dode tijdens strandrellen bij Hoek van Holland. In februari 2010 diende mede daarom de korpschef van de Rotterdamse politie op te stappen. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 11 maart 2010 was een moeizame hertelling van de stemmen nodig. Bij de voetbalbekerfinale Feyenoord-Ajax werd een alcoholverbod ingesteld. Vanaf september 2011 vertonen billboards in de havenstad de foto?s van gezochte hooligans.

Waar de burgemeester het bij zijn inaugurale rede nog had over zijn visie over ?Rotterdam als het Barcelona van het Noorden? leek de bruggenbouwer te vervellen tot directeur van een verbeteringskolonie. De patserige glamour van de vroegere grote evenementen verdween wegens de schrik voor ongeregeldheden – zoals bij Hoek van Holland -tijdens de Dance, Flight & Race Parades. In september 2011 belaagden voetbalhooligans zelfs genodigden en bestuursleden van Feyenoord bij De Kuip, het eigen stadion. Politieagenten trokken toen hun dienstwapen om zich te beschermen.

Zerotolerance

De obsessie met veiligheid leidde vorig jaar tot het fameuze ?ros?verbod? in de stadsparken waar picknickende gezinnen een bon kregen wegens overtreden van het alcoholverbod. Zerotolerance leidt dan weer niet echt tot een bruisende creatieve stad.

Al is het al met al een hele prestatie dat Ahmed Aboutaleb ?berhaupt nog burgemeester van Rotterdam is gebleven. En dat kan wellicht ook zijn kracht worden: continu?teit. Om erkend te worden als niet verkozen burgervader is meer nodig dan een ambtsketen en gelukwensen van de koningin. Wie een stad als Rotterdam ment, moet vertrouwen winnen, de teugels strak aanhalen en tijdig kunnen vieren. Geen sinecure.

Maar de nieuwste ontwikkelingen kunnen hem daar ongetwijfeld bij helpen.

De staat van integratie.

?De staat van integratie? laat zien dat Rotterdam snel aan het veranderen is. De eerste generatie immigranten blijft constant rond 56 % met 44% tweede generatie. Er blijft dus een permanente instroom van nieuwkomers in Rotterdam en Amsterdam. Beide grootsteden zijn dus transithavens geworden met doorgangshuizen in de minst aantrekkelijke – vaak oudere – wijken. Precies die achterstandswijken verloederen steeds verder: onveilig, ongezond en met minder sociale samenhang.

Jutta Chorus onthult in haar levendig rapport ?AFRI, leven in een migrantenwijk? het ware leven in zo?n wijk. Het heeft iets van de HBO dvd serie ?Oz? over het leven in de gesloten wereld in het ?maximum-security prison Oswald State Correctional Facility?.

In de Afrikaanderwijk op Rotterdam-Zuid worden reeds generaties lang mensen van allerlei herkomst – financieel – gedwongen tot samenleven in een relatief kleine ruimte waar ze niet of nauwelijks weg kunnen, zodat het spel van geven en nemen, veinzen en liegen makkelijk tot lijfelijk contact leidt. Een verleden met fictieve herinneringen en illusies over misgelopen kansen en toekomstmogelijkheden zorgen ervoor dat nogal wat bewoners zich als kanaries in kooien geen beter leven kunnen voorstellen dan zingen en pikken in de gesloten ruimte van hun wereldbeeld. Alleen wie er ? ook mentaal ? weet uit te springen kan ontsnappen aan de geest van ?Afri?, al generaties lang.

Doorgangshuizen

Jutta Chorus ontrafelt dit soort ontwikkelingen bij families van zeer verschillende komaf, vroeger en nu: fundamentalistische protestanten en moslims, Antillianen, Surinamers, Turken, Marokkanen, katholieke Brabanders en nakomelingen van de vroegere havenarbeiders.

Succesvolle nieuwkomers vertrekken zo snel mogelijk naar de voorsteden. Wie het in Rotterdam denkt gemaakt te hebben, haast zich meestal om de stad te ontvluchten. Ook de ooit zo succesvolle naoorlogse tuinsteden lopen leeg tenzij er grondig wordt gesaneerd en betere nieuwbouw wordt gerealiseerd. De aloude nadruk op sociale woningbouw heeft de grote Nederlandse steden in het verleden beroofd van een ferme nieuwe burgerij. Gezonde steden kunnen nochtans niet zonder een prestigieus centrum. De rijke bovenlagen bewegen graag en blits heen en weer. De onderklassen verstarren en worden geschoren. Al naargelang de sociale voorzieningen migreren ook zij tussen land van herkomst en aankomst.

Veel van de recente nieuwkomers uit de Oostbloklanden leven in een seizoensmigratie en zijn zelden van plan hun toekomst in Nederland uit te bouwen. Tussen beide uitersten worden middenklassers gesandwicht. Wanneer ook zij de stad als een doorgangshuis ervaren, is het einde in zicht wegens geen buffer meer.

Zelfstandig zonder personeel

Het voorbije jaar decimeerde het aantal werknemers dat in Nederland een nieuwe arbeidscontract van onbepaalde duur kreeg van ruim 80.000 naar 8.000. Voor het eerst in de naoorlogse geschiedenis was dit cijfer zo laag.

In ?De staat van integratie? heet het dan weer hoopvol dat er een forse groei is van het aantal zelfstandige ondernemers van 2-3 naar 10-12 procent: ? In Amsterdam en Rotterdam zien we de opkomst van een ondernemende middenklasse. Daar zullen in de komende tien jaar ook meer en meer migranten uit Midden- en Oost-Europa bijhoren. Tegelijk blijft de positie van migrantengemeenschappen op de arbeidsmarkt kwetsbaar; zeker in een tijd van economische terugslag kan de bescheiden vooruitgang van de laatste tien jaar gemakkelijk teniet worden gedaan.?

Spijtig genoeg spiegelen deze cijfers al te vaak een vorm van wanhoop. Wie niet op de reguliere arbeidsmarkt in loondienst aan de bak komt, biedt zich dan maar aan als zelfstandig ondernemer zonder personeel: zzp. Leuk voor de baas, wegens arbeidskrachten op afroep en zonder gezeur bij ontslag. Leuk voor de zzp?er want een hoger inkomen, tenminste als hij geen rekening houdt met werkloosheid, ziekte en pensioen. Benieuwd hoe die cijfers zullen evolueren.

Hoffelijk versus hufterig

Met ?Hoffelijkheid in plaats van hufterigheid? zullen we het dan maar moeten doen.

Vele (sociale) huisvestingsmaatschappijen – en vooral Vestia, de grootste uit Zuid Holland – hebben er een financieel potje van gemaakt. Miljarden verlies op rentespeculaties en 3,5 miljoen Euro als afscheidspremie voor de scheidende directeur. Weinig fraai noch elegant maar waarvoor de huurder nog jaren zal opdraaien.

Vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard. Hufterige bestuurders die miljoenen cashen in noodlijdende sectoren zoals huisvesting en zorgverlening, frauderende directeuren en vlotgebekte patsers die grote sier maken op radio en tv zijn slechte voorbeelden om wie in Nederland wonen vertrouwen in te boezemen. Wie burgerzin begrijpen als de eigen grote bek eerst, het eigen graaien als top, ondermijnen het grootstedelijk weefsel. Wie dan nog kicken op een brutale roze microfoon en schaamteloze opdringerigheid als keurmerk dragen, moeten zich hoeden voor vergelijkbare strapatsen in straten en wijken.

Op TV is het zowat iedere dag pauwengedrag: schudden met de staart en zichzelf opblazen tot brutaal en onbeschoft gedrag. Logisch toch dat de simpelen van geest, de overbodigen en illusoire prinsen zulk gekraai gretig nabauwen.

Wederkerigheid

?Het recht van de een is de verantwoordelijkheid van de ander?, luidt het nu. En daar valt wat voor te zeggen, althans voor wie ge?nteresseerd is in de ander. En dat is vaak zoek in de achterstands- of doorgangswijken waar hele groepen gestrande uitverkorenen zich terugplooien op het eigen geloof en dito verlangens. In Nederland zijn er intussen voorbeelden van ?getto vorming? – zelfs architecturaal – die als een vorm van optimale integratie wordt gesubsidieerd. Wie eruit kan, wordt geprezen. Wie erin blijft, zit vaak vast in een beklemmende kooi van eigen tradities en regels. ?Gelijke kansen? worden dan graag ge?nterpreteerd als het naspelen van de situatie in het land van herkomst, niet alleen naar taal.

Onderwijs zou een breekijzer vormen maar de resultatenverdeling van de centrale ?citotoetsen? naar etniciteit en wijk kregen de onderzoekers naar de staat van integratie in Rotterdam niet boven gespit wegens te gevoelig en zelfs ?discriminerend?.

?De staat van integratie? laat vooral zien hoe slecht het gesteld is met het zo geroemde integratie ideaal, ondanks de enorme investeringen in mensen, onderwijs, gebouwen, infrastructuur en tewerkstelling van de voorbije halve eeuw.

Of zoals Paul Scheffer het reeds in 2007 in ?Het land van aankomst? verwoordde: ?Het samengaan van massale immigratie en de verzorgingsstaat is uniek: er zijn geen andere voorbeelden van in de geschiedenis. De gevolgen zijn voor iedereen zichtbaar: grote groepen migranten zijn in een situatie van afhankelijkheid geraakt. Wat een initiatiefrijk deel van de samenleving zou moeten zijn – immigranten zijn immers bij uitstek overlevers – is verworden tot het meest onbeweeglijke deel van de bevolking. ?