?Zal ik je nog iets anders meegeven,? zegt de abb?, ?omdat we het net hadden over de geschiedenis? Misschien moeten wij vooral opnieuw beginnen. We mogen ons niet laten meeslepen in kwaadheid. Ik weet het, psychiaters beweren juist dat de col?re iets teweeg kan brengen. Agressie oproepen in jezelf en die dan overdragen op een ander, zonder die ook echt te vermoorden. Iemand dood wensen is nog niet hem doodmaken, dat zeggen ze toch? Maar geloof jij dat, Mo?se?? ?Nee,? zegt Mo?se, ?ik geloof niet in psychiaters.? ?Ik zeker niet?, zegt de abb??. Koen Peeters, Duizend Heuvels.

Pingpong

Het wordt een bewogen jaar, niet alleen in de zwoele onderbuik van de EU, maar ook in Nederland waar sommige ziekenhuizen en woningco?peraties op omvallen staan. Zoals de zeven geitjes in het gruwelijke sprookje hebben ze de wolf binnengelaten die met zijn succesverhalen ?gegarandeerde? megawinsten wist te puren uit het voorzichtig opgebouwde patrimonium. Bij haar thuiskomst van de markt moet moedergeit amechtig op zoek naar de verslonden vruchten van haar sociale welvaartsjaren.

Armlastige ziekenhuizen drijven hun productie op door een intern pingpongspel met de dankbare ?cli?nt? als balletje. Zo worden snot-, poep-, plas-, borst-, vlekjes, rug- en hoofdpijn-poli?s opgezet om een constante instroom van angstige pati?nten te genereren. Erger nog: eenieder die ooit een botbreuk had, wordt persoonlijk benaderd om op eigen kosten een preventief osteoporose onderzoek te ondergaan.

De eerste lijn die kwaliteitsbevorderend en kostenbesparend was bedoeld, wordt graag kortgesloten. Genees-, heel- en verloskunde is nochtans iets heel anders dan ?artsenij?, van ?archi-iatros? genezen door macht.

Wie menselijke zorg kan verlenen, vermijdt het machtsspel van een sjamaan of tovenaar. Macht corrumpeert wie er zich mee bekleedt, zeker in de zorg.

Vandaag is er meer nood aan betrokkenheid, interesse, luisterbereidheid.

Apps

Vaak verschuilen artsen zich achter titel, jargon en instrumentarium om hun pati?nt als cli?nt op afstand te kunnen duiden. Het uitwisselen van tekenen en aanrakingen wordt gretig vervangen door blitse ?apps? die ?du moment? parameters spuwen over temperatuur, pols, bloeddruk, BMI, ionen, zuurstofsaturatie, hartritme, vocht- en voedselintake, urineproductie en het medicijnen overzicht.

Oog in oog met de lijdende verstijven velen – ook artsen – uit angst voor pijn en twijfel over de eigen integriteit, naar lichaam en geest.

Tegen het verzengend vuur van ?medelijden? hult menig arts zich – zeker in ziekenhuizen – in brandvrije beschermkledij van afstandelijkheid en sarcasme: wie het vlees moet losscheuren van de beenderen mag de scalpel niet door emoties snijden.

Rolmodel

Aan de Rotterdamse Erasmus universiteit leidde promotieonderzoek van AnneLoes van Staa naar transities in de zorg van jongeren met chronische aandoeningen tot een reeks aanbevelingen ?Op eigen benen?. Bij kinderen met chronische kankerbehandelingen waakt een co?rdinerende kinderarts – begeleider over de communicatie tussen behandelaars en pati?nten met hun omgeving. Bij volwassenen is dit bij de meeste gespecialiseerde diensten onbestaande. Wat een adolescente kankerpati?nte deed ?hopen op een goeie geriater om haar verder te begeleiden nu ze volwassen werd?.

Aan de Antwerpse Universiteit promoveerde huisarts en communicatietrainer Katrien Bombeke over pati?ntgerichtheid van geneeskundestudenten. Tijdens communicatietrainingen in hun opleiding leren ze actief luisteren, ondervragen, slecht nieuws gesprekken voeren, omgaan met emoties en conflicten. Tijdens hun stagejaren in ziekenhuizen blijken die prille vaardigheden op de proef gesteld zo niet afgeleerd. Bepalend hiervoor is de houding van stagemeesters die voor de aankomende dokters een rolmodel zijn.

?Sommige studenten gaven aan dat ze tijdens hun stage vooral gequoteerd werden op hun medisch-wetenschappelijke kennis. Anderen zeiden dat de lange werkdagen, die iedereen in het ziekenhuis blijkbaar vanzelfsprekend vindt, hen zo vermoeiden dat ze het niet meer konden opbrengen. Tot slot: ze zijn vaak enorm onder de indruk van de plotselinge confrontatie met diep menselijk lijden, en weten niet goed hoe daar mee om te gaan?, aldus Katrien Bombeke.

Literatuur en film

Bij zo?n inwijdingsproces tot geneeskundige kan goede literatuur net als film helpen het leven en lijden van mensen anders te bekijken, beter te begrijpen en de helende blik te verruimen. Ze maken de schoonheid van de scherven, die onvolmaakte spiegeling, lichter om dragen. Ze helpen ook een betrokken maar veilige afstand te houden en het geheim te bewaren.

Zo heeft de Turkse cineast Nuri Bilge Ceylan met zijn ?Once upon a time in Anatolia? (Gouden Palm Cannes 2011) een filmisch en filosofisch meesterwerk gedraaid – zeker voor dokters.

De film opent ietwat absurd zoals het leven zelf met een colonne wagens die bij nacht en ontij met de daders van een moord op zoek zijn naar het lijk. In de auto?s zitten de officier van justitie, de beide moordenaars, de politiechef, de arts en de secretaris, gravers en chauffeurs. De mannenqueeste wordt alleen belicht door het gouden schijnsel van de koplampen terwijl de inzittenden hun beslommeringen, angsten en verlangens uitwisselen. De moordenaars slagen er niet in de plaats van het lijk terug te vinden. Ook in Anatoli? gelijken duizend heuvels met boom en bron op elkaar, zeker bij nacht en nevel.

Tijdens een rustpauze bij de burgemeester van een nabijgelegen dorp wordt de inwendige mens versterkt. Wanneer de elektrische verlichting uitvalt, verschijnt de dochter van de heer des huizes met een olielamp en thee voor de indommelende gasten. Bij ieder van hen start dit beeld in chiaroscuro de slaapdronken herinneringen aan het falen van hun liefdesleven. De politiechef lijdt onder een bazige vrouw en een ziek kind, de arts treurt om een verbroken relatie, de procureur bevraagt zich over de dood van zijn echtgenote.

Tsjechow

Iedere hoofdrolspeler blijkt beter af met het verhullen, verzwijgen en veinzen van waarheden om het leven in mensengemeenschappen op het platteland draaglijk te houden voor de anderen en zichzelf.

In het filmverhaal schuift de figuur van Dokter Cemal zoals een moderne Tsjechow geleidelijk naar de voorgrond. Hij is degene die observeert, die ziet, hoort en niet spreken kan. Maar die ook analyseert wie bij hem te rade komt met groot en klein leed. In het finale vraaggesprek met de officier van justitie over schuld en boete weet hij door maieutiek de zelfverzekerde officier te verlossen van de twijfels over de hem voorspelde dood van zijn jonge vrouw. De districtsarts neemt ook de finale beslissingen over de waarheid en bijgevolg over het verdere leven van de weduwe en het weeskind wanneer hij het autopsierapport vervalst.

Nadat hij in een dronken bui de echtgenoot had ingewijd zag de moordenaar geen andere oplossing om diens jonge vrouw en zijn kind te beschermen dan een moord op de gekrenkte wettelijke vader.

Een goede dokter weet te waken over de menselijkheid, voor de overlevenden.

?Ieder moet eindeloos oefenen in voorzichtig praten. Weer een verbinding maken met de mensheid. Niet te vroeg. Beter laat dan vroeg.? ?En is het daar nu al tijd voor?? vraag ik. ?Misschien wel, maar barri?res zijn nodig, en in onze ubupfura en onze ubwenge vind je die. Het is dat wat ons tot Rwandezen maakt. Het zijn sociale omgangsvormen die voorzichtig omgaan met verleden en trauma?s. We moeten iedereen toestaan om te zeggen wie hij is. Wat betekent het om vrouw of man, om Tutsi of Hutu te zijn? Het heeft geen zin een legertje psychologen naar ons te sturen.? Koen Peeters, Duizend Heuvels.