Last Train Home, doumentaire film van Lixin Fan – Eye Steel Film 2009
Toen ik bij mijn tweede bezoek aan Shanghai voor het eerst de kans had op mijn eentje de French Concession te bezoeken bleek de magnifieke villa van een vroegere maffiabaas – in 1981 een partijveteranenpension – omgebouwd tot een dure en luxueuze variant van een westers hotel. We hadden er ooit gelogeerd in reusachtige kamers en de oude chef kok genoot van onze appreciatie van zijn Franse keuken.

Aan Xiangshan Lu had Dr. Sun Yat Sen geresideerd en tot 1938 was zijn zeer bemiddelde weduwe Soon Ching Ling er blijven wonen. Het fors uitgebouwde museum stond stijf van de politiek correcte na ge?nterpreteerde geschiedenis. De bezoekers schuifelden beaat op kousenvoetjes over het parket.

Dit geheel in tegenstelling met de residentie van generaal Zhou aan de Sinan Lu waar geen hond te bekennen viel en waar de spartaanse inrichting redelijk ridicuul oogde. Generaal Zhou was voor ons als Zhou En Lai de bijna eeuwigdurende Chinese eerste minister geweest die in de Chinese buitenlandse politiek de grootste doorbraken wist te forceren, binnen en buiten de CCP. Maar hier was hij gewoon ?generaal? Zhou, een epitheton dat wij van hem niet gewoon waren. En hij had er zogezegd een oude Buick achter gelaten in de garage. En zijn slaapkamer bedje was nog voorzien van een militair gevouwen deken en lakentje, en zijn hoed – ik kon me geen generaal met een hoed voorstellen – en zijn wandelstok hingen nog aan de kapstok, zijn schoenen en toffels, zakdoek, pen, latje en papier lagen gebruiksklaar te wachten op de generaal die nooit meer terugkwam. Niets is origineel in het hele huis waar in die tijd het hoofdkwartier van de CCP huisde en nadien in goede socialistische traditie de parket werd opgestookt in komfoortjes en de tuin gemest als latrine.

Zhou En Lai was degene die naast militaire vooral sterke diplomatieke talenten had die hij voorzichtig wist te hanteren binnen en buiten de partij, binnen en buiten China. Er was veel respect voor Zhou, vooral bij de ouderen en wijzen ijn partij en land. De spontane rouwhuldiging van fabrieksarbeiders die op een stootkar grote rouwfoto?s van Zhou naar Tien An Men reden tegen de wil van de Bende van Vier in ?was aangrijpend. Zhou En Lai had ooit een interessante tekst geschreven waarin hij een groot pleidooi hield om in de ontwikkeling van China te opteren voor de uitbouw van plattelandssteden om een enorme toeloop uit het land naar de kust te verhinderen. De oude petroleumregio van Daqing in Heilongjiang werd destijds op die manier opgevat, vooral vanuit de spreiding van de arbeiders en voorzieningen bij de diverse bronnen. We vonden een dergelijke ontwikkeling destijds uitermate boeiend en een menselijke alternatief voor steden met tientallen miljoenen inwoners. Er is niets van terecht gekomen in China vandaag.

?Last Train Home? van Lixin Fan – van Up the Yangtze – is een behoorlijk aangrijpende documentaire over dat probleem en de gevolgen van een economische, democratische en politieke ontwikkeling waarvoor Zhou En Lai had gewaarschuwd.
Een paar honderd miljoen Chinezen migreren van het platteland naar de steden aan de oostkust waar ze als goedkope arbeidskrachten de wereldproductie aan de gang houden in 7/24 uur ploegenarbeid met om het jaar een thuisreis voor Chinees nieuwjaar. De weken aanslepende stormloop op stations en treinen is dan afgrijselijk, de treurnis van het wachten verschrikkelijk, de mensenmassa benauwend. Een koppel uit een afgelegen provincie stroomopwaarts van de Yangtze ver voorbij Chonqing laat hun kinderen achter bij de oma en trekt voor 11 maanden naar de oostkust. Anderhalf decennium lang geld verdienen zien ze als noodzakelijk om hun kinderen de kans te geven een betere toekomst te realiseren door een goede opleiding. De verwijdering tussen ouders en kinderen, de verlatenheid van de kinderen die revolteren en de onmacht van de ouders is schrijnend en tragisch als symbool voor het nieuwe China.