?De actuele stand van de vrije boodschappenmarkt, die, voorzover men dat kan beoordelen, tevens haar eindtoestand zal zijn, is door Franz Kafka in een kleine parabel uit 1914 exemplarisch opgeroepen: ? Ze werden voor de keuze gesteld koningen of koeriers te zijn. Zoals alle kinderen wilden ze allemaal koeriers zijn, daarom zijn er louter koeriers. En omdat er geen koningen zijn, lopen ze doelloos in het rond en roepen elkaar hun zinloos geworden berichten toe. Graag zouden ze een einde aan hun ellendige leven willen maken, maar vanwege hun ambtseed durven ze dat niet?. Peter Sloterdijk, Sferen.

De actuele voorzitter van het Vlaams Parlement achtte het nodig om via zijn boodschap de stad, de wereld en Vlaanderen kond te doen hoe hij de leden van zijn parlement toucheerde: een derde van hen deed zijn of haar job niet naar behoren. De resterende volksvertegenwoordigers waren heel intens bezig met werk waarop ze volgens hun voorzitter ook nog eens fier zijn. Over wie het dan wel ging, wou Jan Peumans het achterste van zijn tong niet laten zien. Daarover zou de kiezer wel oordelen, toch?

Aan de kiezer om te oordelen

De voorzitter had gesproken, duidelijke taal. Als de meester het al zegt, moet het wel waar zijn. Hij weet immers het best hoe het er in zijn klas aan toe gaat.
Was hij het ook niet die onlangs een ferm deel van zijn als te riant gesmaakte remuneratie nog langer weigerde te ontvangen? Was het ook de meester niet die in alle anonimiteit een deel van zijn inkomsten overmaakte aan een boeddhistisch klooster in Hoei?
Gelukkig wou de primus inter pares van het Vlaams Parlement bij zijn boodschap wel nog kwijt dat het aan de kiezer was om te oordelen over de verkozenen des volks. Zo wordt het immers toch altijd voorgesteld.

Goddelijke Komedie

Bij mijn afscheid als parlementslid (2004) heb ik op de tv – animatie van de verkiezingsavond speciaal voor nieuwkomers – zoals Jan Peumans toen – de tekst voorgelezen die Dante en Vergilius boven de poort van de Hel vinden:

?Door mij komt men in de stad van lijden. Door mij komt men in de eeuwige pijn. Door mij komt men bij de verloren mensheid. (?)Laat varen alle hoop, gij die hier binnentreedt.?

(Goddelijke Komedie, De Hel, Zang 3, 1-9)

De eerste keer dat ik me dit citaat herinnerde in datzelfde Vlaamse Parlement was naar aanleiding van een nachtelijke discussie over tweetaligheid van vrederechters voor Spiere-Helkijn. Plots stokten de stemmingen wegens Karel De Gucht dringend diende te overleggen met de federale premier en partijgenoot Guy Verhofstadt.

De Vlaamse meerderheid zat klem en er dienden ontmijnende handelingen verricht in de coulissen onder een inktzwarte hemel. De manier waarop parlementairen behandeld werden, waarop wetgevend werk gemanipuleerd werd, had iets van die eeuwige pijn bij de verloren mensheid. Zeker voor verkozenen die nog met enige hoop hun intrede hadden gemaakt.

Theatrocratie

Het prachtige halfrond van het Vlaamse Parlement en de ondersteunende diensten met vele technische en legistieke kwaliteiten zijn onmisbaar voor een representatieve democratie.
Maar democratie kan niet zonder het spel van doen alsof, leugens en veinzen. Tot het wezen van een democratische cultuurvorm behoort het besef van theatrocratie.
Of zoals de vroegere hoofdredacteur van Die Zeit, Marion Gr?fin D?nhoff (1909-2002) het formuleerde: ?Het komt niet op de feiten aan, maar op de voorstelling die de mensen van de feiten hebben. Die voorstelling kan je als krant be?nvloeden.? En dat heeft Jan Peumans als voorzitter reeds vaker en indringender getoucheerd dan menig verkozen lid van zijn vergadering.

Immers in de Belgische en bij uitbreiding Vlaamse parlementaire traditie wordt dat ?verkozen worden? van volksvertegenwoordigers zowat exclusief bepaald door de partijtop die de kieslijsten samenstelt.

Ook al beloofden ?s lands toppolitici na ?Zwarte Zondag?, Dutroux en de Witte Marsen de altijd groeiende kloof tussen politiek en burgers te dempen, provinciale kieskringen bleken plots belangrijker voor de partijbobo?s dan kleinere kiesdistricten met dichter bij het volk staande vertegenwoordigers.
Het spreekt voor zich dat in deze constellatie verkozenen van het volk vooral verantwoording verschuldigd zijn aan de samenstellers van de kandidatenlijsten, in casu de voorzitter en zijn hofhouding.

Leenmannen

Parlementari?rs die hun zetel als een promotie ervaren – financieel, maatschappelijk en politiek – zijn daarom geneigd om horen, zien en zwijgen in handen te leggen van die partijleiding.
Daarnaast zijn er parlementairen met een uitvoerend mandaat van burgemeester of schepen. Zij kijken uit naar een zetel in Brussel om de eigen ?fief? en dus hun potenti?le achterban te bedienen.
Meestal blijkt de activiteit van burgemeesters en schepenen van Vlaanderens grootste en kleinere steden in hun parlementair mandaat zeer beperkt.
Zij komen wekelijks het stemknopje bedienen, maar lopen zich vooral in het zweet voor fondsen, decreten en wetgeving in het belang van hun gemeente of provincie.

Volksvertegenwoordigers krijgen van hun fractieleiders commissies toebedeeld waarin het voorbereidende werk gebeurt. Daar kunnen ze regeringsleden ondervragen. Wie van hen in de plenaire zitting wekelijks een actuele vraag mag stellen, wordt bepaald voor de eigen fractieleider.
En die fractieleiders beschouwen zich graag als leenman van hun partijleiders.

In (on-)genade

Voor het parlementaire werk is het natuurlijk zeer belangrijk of je lid bent van een meerderheidsfractie. Dan krijg je wel eens een ?doorgetelefoneerde? vraag doorgespeeld van een eigen minister. Met zo?n een-tweetje hoopt de verkozene even de pers te halen in het schijnsel van minister en kabinet.

Want laat ons wel wezen: wie niet voldoende in de gratie van de partijtop verkeert, riskeert vergetelheid in een theatrocratie waar de toegang tot de b?hne afhangt van de plaats op de kieslijsten. Wat dan weer bepaald wordt door de samenstellers, al dan niet via tactisch gegoochel met plaatsvervangers en elders verkozenen die liever hun mandaat in een ander parlement aanhouden.

De anderen kunnen vanuit de eigen fief strategisch maneuvreren in de coulissen van de partij-hi?rarchie in de doorgaans ijdele hoop nationaal nog eens aan de bak te mogen komen. Voor sommige verkozenen – ooit als geroemde experts, deskundigen, BV?s gelanceerd – is de leegte in ongenade nadien nauwelijks te harden.

Het democratisch tekort

Het politieke bedrijf lijdt dus aan een ingewikkeld kluwen van strategische en tactische spelletjes waar soms een helder en inspirerend verhaal boven de m?lee kan uitstijgen. In ?Het democratisch tekort? betoogde de Franse politieke filosoof Claude Lefort dat de strijd om de macht maar vernieuwend kan blijven wanneer de troon van de macht zelf leeg blijft. Alleen zo?n democratie erkent het onophefbare sociale conflict dat aan de basis ligt van elke maatschappij. Zij is de sc?ne waarop politieke idee?n moeten botsen om het permanente onevenwicht en dus ook de dynamiek in stand te houden.

Om die dynamiek beter in stand te houden alvast nog een goeie tip voor Jan Peumans en de Vlaamse politici: voer nu eens eindelijk het verbod in op cumulatie van een wetgevend en uitvoerend mandaat. Het is immers een flagrante inbreuk op Montesquieu?s trias politica. Volgens het democratische principe van de scheiding der machten kunnen ministers, burgemeesters en schepenen hun uitvoerend mandaat nooit cumuleren met dat van een verkozen mandaat dat precies henzelf moet kunnen controleren.

?Het geheim van een volksmenner is zich even dom voor te doen als zijn toehoorders, waardoor zij geloven even verstandig te zijn als hij? – Karl Kraus (1874-1936)