?Verantwoordelijk leiderschap weet ?te binden? en ?in te binden?. Onderkent tijdig de gevaren van al te overtrokken groepsvorming en zal ?maat? weten te houden. Verlicht leiderschap is ervan doordrongen dat de organisatie deel uitmaakt van een groter geheel en daar haar bestaansrecht aan ontleent. De behoefte aan en met name de roep om leiderschap verdient dus een open en kritische benadering. Niet in de laatste plaats omdat sterk leiderschap afhankelijkheid cre?ert en dat is het tegendeel van waar leiderschap toe zou moeten uitdagen.? Pieter de Jong, Het avontuur van leiding geven.

Puinhopen van paars

Er was een tijd dat Paars in Nederland – mede dankzij het afgooien van ideologische veren en een pompende economische boost – het substantief ?polder? tot een werkwoord kon verheffen. ?Polderen? stond voor goed gesmeerde compromissen, voor elk wat wils om een consensus te bereiken tussen werkgevers, vakbonden en overheid.

Ook boven de Moerdijk brandde dit soort wafelijzerpolitiek aan wegens geen oog meer voor nieuwe tegenstellingen in een wijzigende samenleving.

Wijlen Pim Fortuijn wist dit schaamteloos en wervend te verwoorden. Hij brak het keurig ogende plaveisel op waaronder een broeierig moeras van onvrede bij de basis van vakbonden en eigengereide werkgevers.

Massale immigratie in een verzorgingsstaat had ook in Nederland grote groepen migranten in een afhankelijke positie gebracht. Of zoals Paul Scheffer in 2000 het multiculturele drama omschreef: ?Wat een initiatiefrijk deel van de samenleving zou moeten zijn (immigranten zijn immers bij uitstek overlevers) is verworden tot het meest onbeweeglijke deel van de bevolking.?

De Leefbaar-partijen boekten grote successen bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2002. Fortuijn pakte uit met ?de puinhopen van acht jaar paars? en werd voor de Haagse regenten en hun hofhouding een gevaarlijke vijand.

Onder de christen-democraat Jan-Peter Balkenende probeerde het Nederlandse establishment de onvrede met maar liefst vier regeringsvarianten te verwerken.

Anti-Euro populisme

Wanneer in 2005 het referendum over ?het verdrag tot vaststelling van een grondwet voor Europa? met 62% werd afgewezen, was de paniek onder de politieke regenten groot. De populistische tsunami van Pim Fortuijn en de ?Leefbaren? was amper opgevangen of de ?Haagse kaasstolp? kreeg met dit eerste referendum in Nederland sinds 200 jaar een nieuwe uppercut, bedoeld voor binnenlands gebruik.

Om de aandacht van deze forse afwijzing van hun binnenlands beleid af te leiden keerden de Haagse regenten zich tegen EU en Euro: ?Wij hebben u begrepen, Europa staat te ver af van onze landgenoten, was de euro onze harde gulden wel echt waard?? Van dan af leken Hollands regenten over elkaars voeten te struikelen om hun populistische belagers in snelheid te pakken.

In de marge van de economische en financi?le crisis trokken populisten en nationalisten links en rechts de anti EU en anti Euro kaart. Zowel SP als Wilders speelden gretig ?miserie?. Monomane publicisten toeterden graag mee over de aanvallen vanuit ?Brussel? op de goeie oude soevereine natiestaat (met eigen geldpers).

Na anderhalf jaar ging het kabinet Rutte (VVD-CDA) ten onder wegens het opzeggen van de gedoogsteun door Geert Wilders met zijn ?Partij Voor de Vrijheid? die zich intussen als gewezen liberaal tot opvolger van Fortuijn had opgemaakt. Een berekende gok van Geert, die hij zich na deze eerste forse nederlaag ten zeerste beklagen zal.

Sport- en politiek: ??n format

Het begon dit jaar zowat in mei met een nieuwe lente en een nieuw geluid. Minister-president Rutte had amper zijn ontslag ingediend of de sportzomer trok de publieke aandacht weg van de Haagse kaasstolp met het ?Kunduz-akkoord? en de steeds zwakkere positie van Nederland in de EU en de Eurolanden.

Het haast orgastisch opgeklopte oranje feest opende met een afgang voor het Nederlands voetbalelftal van overbetaalde vedetten met een gunstig belastingstatuut op het EK Polen-Oekra?ne.

De Tour de France was ook niet echt een feest voor Hollands Glorie. Maar met de Olympische Spelen gloorde Hollands horizon weer goud en zilver en brons. En dan niet in disciplines zoals liggend karabijnschieten. Successen op de paralympics proefden plots weer solidair en menselijk.

Televisie en radio-verslaggeving over de verkiezingscampagne bleef daarna in eenzelfde succesvolle sportmodus doorgaan. Met ?s anderendaags blitse nabeschouwingen in kranten die met hun websites digitale volgers werven om hun publicitaire waarde boven het imaginaire uit te tillen.

Politici werden in dezelfde format en met eenzelfde ?s?rieux? opgevoerd als de oranje sportvedetten, hun entourage en de bijhorende fratsen in de maanden voordien. The show must go on.

Opiniepeilers en fact-checkers beleefden de tijd van hun leven. Gehypet en gehuild werd er bij de dag in zogenaamde debatten waar oneliners ieder fatsoenlijk debat onderuit haalden. Niet in het minst door presentatrices en journalisten die vooral zichzelf probeerden te promoten in een mediamarkt vol vrijheid en blijheid.

Kom niet met de hele waarheid

Kom niet met de hele waarheid,
kom niet met de zee voor mijn dorst,
kom niet met de hemel als ik om licht vraag,
maar kom met een glimp, een dauw, een vleug,
zoals vogels waterdruppels meedragen na het baden
en de wind een korrel zout.

Olav Hauge (1908-1994)

De noodzaak van discretie bij een formatie

Ondanks de hypes van talrijke opiniepeilingen bleek de Nederlandse kiezer op 12 september een duidelijke keuze te hebben gemaakt: niet voor een verdere versnippering aan de rand van de polder, maar voor een versterking van de dijken binnen de polders, EU en Euro.

De twee grootste partijen zijn zowat tot elkaar veroordeeld. Een formatie kan snel verlopen – waarop werkgevers, economen en vakbonden hopen – want VVD en PvdA hebben samen reeds een meerderheid in de Tweede Kamer.

Maar in beleidsvoering op coalitieniveau is een triootje en zelfs een kwartet veiliger en handiger wegens makkelijker om directe confrontaties te vermijden. Bijgevolg komen het gehalveerde CDA en de links liberale winnaar D66 in het vizier voor een nieuwe coalitie. Op die manier is er ook een werkbare meerderheid in de Eerste Kamer. CDA heeft nauwelijks een andere keuze wegens op sterven na dood. Maar het water tussen Mark Rutte en D66 is nog heel erg diep.

Nu de kiezer zich duidelijk heeft afgewend van populistische praatjes is er kans op een stabieler kabinet na een periode van tien jaar met maar liefst vijf regeringen.

Voor het eerst wordt in Nederland een regeringsformatie opgestart zonder enige rol voor het staatshoofd. In de verkiezingsnacht hield de winnaar zijn kaarten stevig tegen de borst want een nieuwe cultuur van politieke discretie zal onmisbaar zijn voor een snelle regeringsvorming.

Het zoeken naar en afdwingen van politieke oplossingen op het publieke forum van de media heette na Fortuijn immers een antwoord te zijn op burgerklachten van achterkamertjespolitiek.

Zonder budgettaire ruimte om paars te polderen is er grote nood aan echte politieke leiders die de helende noodzaak koesteren van het discrete spel van geven en nemen. Zelfs bij schijnbaar grote ideologische tegenstellingen.

?D? waarheid bestaat niet. Waarheid is in het beste geval een composiet van onverenigbare waarheden. Wat staat ons te doen als we geconfronteerd worden met tegenstrijdige motieven? Een eenduidig antwoord kunnen we vanzelfsprekend niet geven. Isaiah Berlins (1909-1997) poging tot antwoord luidt als volgt: geef vooral niet toe aan de gemakkelijkheidsoplossing om een van beide waarheden te negeren. Probeer de spanning uit te houden. Erken dat wezenlijke problemen onoplosbaar zijn, dat er tegenstellingen bestaan die je niet zomaar kunt laten verdwijnen. Erken dat wij altijd gedreven worden door gemengde motieven. Maar ook: drijf de tegenstelling niet op de spits, maak er niet telkens een drama op leven en dood van, vermijd de absolute ernst van zeloten, wees coulant, maar ook niet te coulant, want voor intoleranten kun je niet tolerant zijn. En vooral: houd het hoofd koel wanneer anderen het dreigen te verliezen.? Peter Venmans, Het derde deel van de ziel. Over thymos.