Vrij Nederland 24/11/2012

Kijken naar een stad: Brussel, multicultilab of tijdbom?

Tomas Vanheste over Hans Vandecandelaere, ‘In Brussel. Een reis door de wereld’, uitgeverij Epo, 520 bln.

(...) Toch dringt zich af en toe de gedachte op dat de historicus iets te politiek-correct is. Brussel is in zijn ogen door de opeenvolgende migratiestromen een kosmopolitische stad geworden. Alleen legt hij niet uit wat hij daaronder verstaat. Twee jaar heeft Vandecandelaere zich vastgebeten in het boekstaven van de migratiegeschiedenissen van vele gemeenschappen die in Brussel leven. Maar kosmopolitisme vindt volgens de filosoof Kwame Anthony Appiah juist zijn oorsprong in een verwerping van het idee dat mensen behoren tot een gemeenschap te midden van een veelvoud van gemeenschappen. Dekosmopoliet benadrukt de eenheid van de mensheid.

Enige romantiek klinkt ook door Vandecandelaeres slotakkoord. Uit de filosofiecolleges die hij ooit volgde, heeft hij ??n zin onthouden: ‘De verschijning van de ander stelt mijn onbegrensde greep op de wereld in vraag.’ Daarop voortbordurend komt hij tot de gedachte dat de kennismaking met andere culturen tot zelfrelativering leidt en dat de culturele diversiteit van zijn stad een onuitputtelijke bron van rijkdom kan zijn. Alleen wijzen de feiten die hij in zijn boek presenteert uit dat de mogelijkheid zelden realiteit wordt. Vlak voor zijn romantische oprisping heeft hij nog geschreven dat veel groepen op hun eiland zitten. ‘De verschillende fracties van de bevolking komen amper met elkaar in contact,’ schrijft hij elders. Al heeft Brussel de onderklasse niet zoals in Parijs naar de buitenwijken verdreven, ook hier is er een grote ruimtelijke segregatie. De armoede en achterstand concentreren zich in de wijken die als in een halve maan om het centrum liggen.

De historicus haalt onderzoek aan waaruit blijkt dat jongeren uit Kuregem, de wijk van de Slachthuizen van Anderlecht, zich niet eens in de chiquere wijken durven te begeven, uit angst niet over de juiste sociale codes te beschikken. Het leeuwendeel van de beter gesitueerden woont in de tweede gordel van groene randgemeenten. Daar vestigen zich ook de meeste van de hoogopgeleide, internationaal geori?nteerde immigranten die de Europese Unie naar Brussel lokt. Naar schatting honderdduizend Bruxpats werken bij de EU en bij hoofdkwartieren van internationale bedrijven en advocaten en lobbykantoren die zich graag in de nabijheid van de Europese instellingen nestelen. Maar Europa is met de kont naar de stad gaan staan, constateert Vandecandelaere tot zijn verdriet. De komst van de EU leidde tot kaalslag en bevolkingsvlucht. En die Bruxpats leven ook al op hun eiland. De organisatie H?b? wil met sport, cultuur en debat bruggen slaan tussen de nieuwe Europeanen en de oude bevolking. Maar ‘alle moeite ten spijt blijven expats onder elkaar,’ zegt een bestuurslid tegen Vandecandelaere. Een onuitputtelijke bron van rijkdom en contact is alle diversiteit dus niet altijd.

Wie ?In Brussel? leest en met de schrijver door de stad trekt, krijgt het gevoel dat zijn verlangen de schoonheid van zijn multiculturele, kosmopolitische stad te bezingen het soms wint van zijn wil de werkelijkheid te leren kennen. Terug naar de Heyvaertbuurt. Op het moment dat ik er notities maak, schiet een forse man me aan. Of er een probleem is en of ik soms nummerplaten noteer. Ook onze fotograaf ontmoet argwaan zodra hij zijn camera pakt. Veel van de handel is er vermoedelijk informeel en onttrekt zich aan het zicht van de autoriteiten en de belastingdienst. Tegenstanders wijzen er ook op dat de automarkt flinke verkeersstromen naar smalle, negentiende-eeuwse straten midden in de grootstad zuigt. Maar Vandecandelaere kan zijn enthousiasme nauwelijks beteugelen. Deze commercie zorgt toch voor laaggeschoolde arbeid waar de stad zo naar snakt? Prachtig toch dat Libanezen en sub- Saharanen samen de spil vormen van een intercontinentale handel die Brussel met heel de wereld verbindt .?

Hans Vandecandelaere, ‘In Brussel. Een reis door de wereld’, uitgeverij Epo, 520 bladzijden, ?29,50