Over de kunst van stervensbegeleiding.

 

Tijdens de herfstvakantie van 1999 spoedden we ons naar de uitgang van de Londense National Gallery, wanneer ik mijn kinderen even uit het oog verloor bij het zien van een groot schilderij tegen een zijwand. In de hoek van mijn blikveld was me een knielende jonge vrouw in het wit opgevallen die ondersteunend omarmd werd door een oude man in een zwarte jas met vossenbont. Dichterbij zag ik de scène waarvan ik al die jaren titel noch schilder zou kennen wegens de haast waarmee het beeld zich in mijn geheugen nestelde. Omwille van de herkenning leek het mij te gaan om een dokter die een jonge vrouw begeleidde naar haar dood.

Langer verwijlen kon niet want mijn nog jonge kroost had me gevonden. Voor hen was het een erg triest schilderij, helemaal niet mooi en het museum ging sluiten. Jaren later heb ik patiënten die naar Londen verhuisden om titel en foto van het werk gevraagd. Het is er nooit van gekomen.

Oradour sur Glane

Intussen waren mijn ervaringen als huisarts steeds verder gedestilleerd tot een bitterzoet elixir bij stervensbegeleiding en euthanasie. Je probeert als dokter je patiënt niet in de steek te laten in het uur van de dood. Hoe pijnlijk hun angst en jouw onmacht ook voor jezelf kan zijn. Je doet afstand van je eigen leed om wie zich aan jou toevertrouwt te behoeden voor erger. Dit beeld bleef al die jaren een behoorlijk reflectiepunt. Hoe ouder ik werd hoe beter ik mijzelf hierin kon vinden.

In de woning van goede vrienden hing naast de toegangsdeur tegenover de vestiaire een grote foto die zij gemaakt hadden van de uitgebrande Peugeot 202 van Dr. Descourteaux , huisarts van Oradour sur Glane (nabij Limoges) . Op 10 juni 1944 parkeerde hij net terug van zijn huisbezoeken zijn blitse wagen voor de apotheek op het plein. Duitse en Elzasser grenadiers van de Panzerdivision Das Reich sommeerden hem zich bij de overige mannelijke dorpsbewoners te voegen. De nazi-troepen zouden onder het voorwendsel van verborgen wapendepots het dorp doorzoeken en misschien wel gijzelaars nemen als weerwraak voor verzetsacties in de wijde regio. Kort nadien vermoordden ze 624 mannen, vrouwen en kinderen. Het was de grootste massamoord door de nazi’s in Frankrijk.

Oradour sur Glane (Limoges) 10 juni 1944 Peugeot 202 Dr. Descourteaux

Stervensbegeleiding

In mijn nog jeugdige verontwaardiging en woede leek mij het dilemma dat zo’n huisarts minstens probeerde te ontsnappen. Of met de hele groep mannen een simultane vluchtpoging in alle mogelijke richtingen organiseren met vermoedelijk veel meer overlevenden.

Ook een lerares van de school had haar leerlingen zo rustig mogelijk begeleid naar de dorpskerk waar ze met 350 vrouwen en kinderen werden opgesloten. Prille twintigers van de Waffen SS lieten er een kist met granaten exploderen en schoten hun mitrailleurs leeg op de vrouwen en kinderen.

Een mij dierbare lerares – intussen gepensioneerd – beantwoordde ooit mijn dilemma met ‘Natuurlijk ga je in zo’n omstandigheden mee met je leerlingen. Je kan niet anders dan bij hen blijven en hen steunen. Denk je eens in als je zelf zou kunnen vluchten en zij allemaal vermoord worden. Hoe kan je daarmee ooit nog verder leven?’

Sweet Lady Jane

Dank zij Facebook verrees met Pasen na al die jaren ‘The Execution of Lady Jane Grey (Febr. 12, 1554)’ van Paul Delaroche uit 1833 voor mijn ogen.

The Execution of Lady Jane Grey (Febr. 12, 1554) – Paul Delaroche 1833 – National Gallery London

Iemand had het detail van dit schilderij op Facebook geplaatst dat ik iconisch in mijn herinneringen had opgeslagen. Het was nu wel niet een verrijzenis en de oudere man was ook geen dokter, maar de houding, het onzeker zoeken met de handen van de geblinddoekte zeventienjarige ‘Koningin van Negen Dagen’, de beschermende omarming van John Bruges waren al die jaren accuraat in mijn geheugen geborgen.

Bij lijden en dood kan je als dokter belangrijk zijn voor je patiënten, meer nog dan bij helen en genezen. Iedereen sterft zijn eigen dood, maar voor iedereen is het de eerste keer. Als arts kan je daarin ervaring opdoen. Je leerde hoe pijnstilling werkt, hoe woorden en aanrakingen rust kunnen brengen. Je weet hoe respect voor de wensen van wie sterven zal, hun angst verzacht.

http://www.flickr.com/photos/59276281@N00/8619268468

Medisch monopolie.

Naar aanleiding van hulp bij zelfdoding door een medewerker van de Stichting Vrijwillig Leven oordeelde een Nederlandse rechter onlangs dat dit voor niet-artsen strafbaar is. De Nederlandse wetgever heeft met de euthanasiewet een ‘medisch monopolie’ gewild en ingesteld.

Stichting Vrijwillig Leven ijvert voor het afschaffen van dat medisch monopolie bij de wens om waardig te sterven. Vaak krijgen mensen die euthanasie wensen geen gehoor bij de medici. Burgers worden steeds mondiger, ook in het aanschijn van de dood. Bij sterven en een zelfgewenst levenseinde lijkt het mij moeilijk en ook niet wenselijk het medisch monopolie gesloten te houden. De Nederlandse psychiater Boudewijn Chabot promoveerde met een groot bevolkingsonderzoek waaruit bleek dat veel mensen nu al in eigen regie hun leven beëindigen in gesprek met naasten en dat dit even vaak voorkomt als regulier euthanasie door artsen. In zijn boek ‘Uitweg’ wijst hij hulpwegen en middelen aan voor zo’n ‘zelfeuthanasie’.

Toch lijkt mij de optie van een deskundige begeleiding voor de meeste mensen de minst beangstigende en ook de veiligste.

‘Iedereen gaat dood op een manier die op hem lijkt. Sommigen in stilte, op hun tenen, anderen lopen achteruit, terwijl ze om vergiffenis of toestemming vragen. Sommigen gaan heftig discussiërend of om uitleg vragend, en sommigen banen zich vechtend en vloekend een weg erheen. Anderen omarmen hem. Sommigen sluiten hun ogen, weer anderen huilen.’ Eduardo Galeano