Turnhout Open Doek 15 de Filmfestival, 20 '? 29 april 2007

Open Doek presenteert dit jaar voor de 15de keer 10 dagen lang een forse keuze uit de internationale filmproductie die niet de hapklare commerciële circuits zal halen.
De organisatoren onder leiding van Marc Boonen zetten zowat ieder jaar een topselectie neer waarvan je alleen maar kan hopen, zoiets in je buurt te mogen meemaken.
In Turnhout.2012, de tentatieve Cultuurhoofdstad van Vlaanderen kan zoiets wel.
The Curse of the Golden Flower van Zhang Yimou, Babel van Alejandro Gonzáles Ià?árritu, The Yacoubian Building van Marwan Hamed zullen ongetwijfeld meer dan een trip naar Utopolis waard zijn. http://www.janvanduppen.be/?p=266

Maar ik zal me moeten beperken tot een selectie uit het eerste weekend.

Voor de tweede keer op rij opende dit intussen wereldberoemde Open Doek filmfestival met een Zuid-Afrikaanse draak: FAITH'S CORNER van Darrell James Roodt.
Vorig jaar was de openingsfilm evenzeer een muziekprent '? toen naar Carmen van Bizet http://www.janvanduppen.be/?p=156 '? nu van de hand van Philip Glass die de soundtrack schreef.
Of beter, de film leek naar de soundtrack gemaakt: stom.
'?Elke dag spoedt Faith zich met haar twee jongens naar één van de drukste kruispunten van Johannesburg om er tijdens het spitsuur te bedelen. Met het weinige geld dat ze verdient(?), probeert ze haar kinderen een goede opvoeding(?) te geven. Dit neemt niet weg dat het gezin vaak hongerig en bang gaat slapen. Faith moet niet enkel de onverschilligheid van de rijken trotseren, maar ook het wantrouwen van lokale bewoners.
Prachtige minimale film, consequent vormgegeven in de stijl van de stille film. Tegelijk is Faith’s Corner een confronterende film, die vooral de armoede en werkloosheid binnen de Zuid-Afrikaanse maatschappij aankaart.'?
Aldus de programmabrochure die ook nog weet te vertellen dat deze kreupele tranentrekker de zalen zal halen vanaf de maand mei.

Tijdens de voorstelling vraag je je af wat iemand bezielt om zo'n film te maken.
Voor wie is 'Faith's Corner' bedoeld?
Ik herinner me hoe bij mijn grootvader begin jaren zestig de blije verrassing niet opkon wanneer hij op zondagmiddag een doelpunt had gezien dat exact werd nagespeeld in de samenvatting later op de avond. Voor hem was de kijkbuis nog een kijker op de realiteit. Hij meende de werkelijkheid te zien bewegen en begreep niet dat wat hij zag fictie was, of beelden en geluid die gemanipuleerd waren in tijd en ruimte.
Wie op zo'n manier bewegende beelden aanschouwt, is wellicht in staat om van 'Faith's corner' te genieten, al zal voor die mensen de muziek behoorlijk ontgoochelen.
Mooie opera's moeten het doorgaans niet hebben van de intellectuele of literaire kwaliteiten van het libretto, laat staan van de acteerkunsten op de scène. Maar mooie opera's staan op het vlak van tekst en beeld ver genoeg van ons af opdat we in staat zouden zijn de muziek en zangpartijen te appreciëren door ze op onszelf te betrekken, door het verhaal en de emoties ìn ons hoofd te laten spelen.
Bij 'Faith's Corner' is dit ondanks de acteerprestaties van Leleti Khumalo als de dwaze moeder een complete mislukking. De beelden zijn te realistisch om voldoende vervreemding te kunnen wekken, ze zijn te grotesk in hun simpele benadering van goed en kwaad, en de muziek past in dit geheel als een tang op een varken. Zelfs met gesloten ogen was de klank moeizaam te appreciëren.
Hoogwaardigheidsbekleders en cultuurmakelaars uit Zuid-Afrika kunnen misschien voorwenden beroerd te worden bij de aanblik van 'Faith's Corner', voor de heel vele Faiths aldaar zal deze 'muziekfilm' eerder als een exact opnieuw gespeelde goal voor open doel ervaren worden. Voor westerlingen bestaat de mogelijkheid om tranen te laten trekken van compassie en bijgeloof, of de ogen te sluiten voor zoveel onbenul.
Een loeihard schot, los over een Open Doek!

I FOR INDIA

is daarentegen één langgerekte dribbelende aanval vanuit India op de wereld in Engeland die eindigt met een elegante draaibeweging om de bal in een lob te putten over het hoofd van de keeper-toeschouwer heen. Sandhya Suri heeft hiermee een aangrijpend eerbetoon opgeleverd aan de grootsheid van haar ouders. Zij zetten begin jaren zestig als migranten de stap uit hun eigen vertrouwde Hindoe – cultuur naar de nare, vervallen industriesteden van Engeland voor en tijdens Thatcher.
Dr. Y.P.Suri is een jonge arts die met zijn vrouw Sheela en hun eerste dochtertje de Punjaab verlaten voor een specialistische opleiding in het oude koloniale centrum van hun wereld.
Net in die periode loopt de National Health Service leeg omdat de autochtone Britse artsen privé veel meer geld kunnen verdienen. De leeggekomen plaatsen worden opgevuld door goedkope allochtone artsen die verleid worden te blijven in plaats van na hun opleiding terug te keren naar hun geboortestreek in het British Commonwealth.
Toch blijft de Punjaab en de extended family in hun hoofd en hun hart trekken. Dit wordt des te erger omdat Dr. Suri in tweevoud een camera, bandopnemer en projector heeft gekocht, waarmee hij in Engeland en zijn broer in India alle reilen en zeilen binnen de familie vastleggen om met elkaar te blijven communiceren. De band blijft door deze techniek van beeld en klank veel nauwer, dan bij sporadische telefoongesprekken. De montage van deze authentieke amateurbeelden grijpt de kijker bij de keel wanneer behoedzaam de steeds luider klinkende roep van de grootvader uit India doorklinkt. Hij zal voor zijn zoon een kliniek laten bouwen, zoals er in heel de stad geen is, hij zal mee waken over de goede gang van zaken, over de ruimte, het personeel, de kwaliteit opdat zijn zoon zijn naam in de stad hoog kan houden.
En toch weerstaat Yash Suri en zijn gezin de roep van het thuisfront, 18 jaar lang.
Ze weerstaan ook aan het racisme in Engeland waar hij als 'Paki' wordt aangesproken. Waar men niet eens zijn naam juist kan noch wil spellen of uitspreken, terwijl hij voortdurend geconfronteerd wordt met de eis van zijn patiënten om ingewikkelde Schotse of Keltische namen correct te spellen en te verklanken.
Wanneer het gezin dan eindelijk toegeeft aan de smeekbeden van de oude opa in de Punjaab en een trotse kliniek opent in hun geboortestad, wordt dit een vervreemdende flop.
De beroemde Engelse dokter blijkt vooral in Engeland beroemd.
Hij staat te ver van de antieke geplogenheden en minder wetenschappelijke gezondheidsideologie van het thuisland.
Dr. Y.P. Suri faalt in zijn terugkeer naar India.
Zijn dochters willen de verstikkende atmosfeer op school, op straat en in het extended family huis ontvluchten.
De Super 8 scènes van het afscheid snijden verstild doorheen je emoties.
Ze keren terug naar Engeland en houden hun beeldcorrespondentie aan.
Yash en Sheela evolueren in hun auto's en woningen naar statige, waardige mensen die hun herinneringen koesteren, die hun cultuur in hun hart bewaren. Hun drie dochters groeien op in Engeland. De oudste trouwt zelfs in Hindoe stijl met een autochtone Engelsman.
Tot de middelste naar Australië emigreert en zij als ouders geconfronteerd worden met de gevoelens van hun ouders destijds. Dr. Suri en zijn vrouw houden met grootse elegantie hun deur open, ook als de communicatie via de webcam de miserie in Australië toont.

Je kan doorgaans pas succes boeken als emigrant als je verraad pleegt aan je eigen cultuur en herkomst. Acculturatie, integratie veronderstelt het overstappen naar een andere socio-culturele omgeving, ook economisch en antropologisch. Dat betekent voor de omgeving uit je jeugd een vorm van verraad. Jij laat hen achter en neemt afstand van hun en jouw vroegere leven en denken. Zij zullen jou daarbij brandmerken, afwijzen, je bestaan zelfs ontkennen, tenzij je slaagt in je nieuwe leven. Dan ben jij hun held, hun grote voorbeeld en pakken ze met jou uit in heel je stad tot bij de verre familie. Enkel als je succes hebt, kan je echt terugkeren. Maar niet om het thuis te maken, want dan wordt je heldenstatus bedreigd. Ieder falen wordt daar afgestraft. Je kan alleen maar terugkeren om van je faam te genieten en je glans rijkelijk bedelen aan je omgeving. Blijf je migrant, dan word je wel blijvend aanbeden.
Bijgevolg is voor velen terugkeren geen optie.

De familie Suri ervaart dit fenomeen niet als verraad, maar als hun lot, wat de wereld, de natuur en de goden met hen hebben voorgehad, wat ze niet kunnen ontlopen. Ook het vertrek van hun dochter naar Australië kunnen ze niet ontlopen.
Dr. Suri en zijn vrouw stralen de waardigheid uit van grote mensen: ‘En toch blijf ik Indiër!’
Hun dochter, Sandhya, heeft hen een prachtige film opgeleverd met het materiaal dat de familie 40 jaar lang onderling heeft uitgewisseld.

BARAKAT

In het door een gruwelijke burgeroorlog verscheurde Algerije van de jaren negentig heerst de terreur. De man van de jonge vrouwelijke arts Amel is verdwenen nadat hij een reeks kritische artikels heeft gepubliceerd in de krant. Samen met Khadidja, een oudere verpleegster, besluit ze haar man te gaan zoeken. Het wordt een veeleisende tocht waarin de vrouwen zich veel moeite moeten getroosten om de waarheid te vinden. En die waarheid is ingewikkeld en soms pijnlijk. De muziek is soms te opdringerig en de gezongen teksten worden niet vertaald, wat toeschouwers die het Arabisch niet machtig zijn tekort doet. Toeschouwers die het Arabisch wel machtig zijn, zullen nauwelijks naar deze film komen kijken, vermits de titel Barakat '? Genoeg ! '? betekent.
Documentairemaakster Sahraoui heeft in haar speelfilmdebuut oog voor goeie acteerprestaties, al doet de rol van het landschap soms slikken wegens rommelige beelden.
'Genoeg!' staat voor de roep van wijze mensen en sterke vrouwen die willen dat de wederzijdse slachtpartijen in naam van de Ene Waarheid en het Grote Gelijk ophouden. De twee vrouwen worden onder het mom van de mogelijke gijzelplaats van de ontvoerde journalist naar een oud bergdorp gelokt om een GIA slachtoffer medische verzorging te bieden. Oude relaties en schulden uit de oorlog tegen de Fransen zorgen ervoor dat ze toch vrijgelaten worden, zij het op blote voeten voor een moeizame afdaling naar de kuststad. Tijdens deze calvarie wordt hen niets bespaard en komen beide vrouwen dichter tot elkaar.
In de steden uit hun jeugd is de publieke ruimte intussen gezuiverd van de aanblik van vrouwen. Ze worden verplicht zich te kleden als onderdanige moslima's die zich uit het straatbeeld wegcijferen.
Maar zij blijven zich verzetten, ook al blijkt het de overbuurman te zijn die de journalist heeft ontvoerd en de juwelier heeft gekeeld om meteen diens eigendommen te confisqueren. In tijden van burgeroorlog onder de banier van de religieuze zuiverheid triomfeert immers vooral de graaicultuur en de hebzuchtige jaloezie.
Het begint met vrouwen die uit het straatbeeld moeten verdwijnen, dan het bier en de alcohol uit cafés en restaurants, eigen wetgeving die ingeroepen wordt, verplichte steun en solidariteit met het eigen onderwijs en het eindigt met drank en sex achter de gordijnen, in de intimiteit waar tot slot piramidespelen met superinteresten georganiseerd worden door de eigen geestelijke leiders.
Culturen waar vrouwen zoek zijn in de openbare ruimte, falen in de wereld, zeker wanneer de globalisering snel om zich heen grijpt.
Jonge en intellectuele Algerijnse vrouwen hebben dit begrepen en vechten met hun leven voor hun waardigheid en hun positie in de openbare ruimte. Zovele van hun seksegenoten zitten muurvast en durven zich niet roeren, wellicht omdat de zwakke ego's van hun zonen en mannen geen sterke vrouwen kunnen dragen.

“De Franse antropoloog Emmanuel Todd stelt de algemene hypothese op dat het vermogen van gezinnen om hun kinderen op een hoger culturele peil te brengen wordt bepaald door de positie van de moeder. (geciteerd in Gabriel van den Brink, Culturele contrasten, het verhaal van migranten in Rotterdam) http://www.janvanduppen.be/?p=216
‘Deze positie hangt van twee omstandigheden af:
1.de vraag of ouders een sterk gezag over de kinderen uitoefenen. Bepaalde culturen kennen van oudsher tamelijk autoritaire gezinsverhoudingen, terwijl andere culturen wat dit betreft meer de egalitaire kant opgaan.
2. de vraag hoe de machtsbalans tussen man en vrouw geregeld is. In matrilineaire samenleving is de positie van vrouwen relatief sterk. In een patrilineaire is zij meestal zwak, maar er zijn ook bilaterale samenlevingen waar de positie van de vrouwen dubbelzinnig is.
'?Analyse van de beschikbare gegevens laat zien dat de endogene ontwikkeling van alfabetisme altijd in die gebieden begint waar het gezinsleven zowel autoritair als relatief vrouwvriendelijk is. Dit geldt niet alleen voor de Scandinavische, het Duitse, het Japanse of het Koreaanse gezinsleven maar ook voor het gezinsleven in Kerala, Sri Lanka of de Minangkabou. Aan de andere kant leidt sterk anti-feminisme tot een aanzienlijke vertraging van de culturele ontwikkeling, zoals blijkt uit het geval van de Arabische landen en Noord India.’
Het is tegen deze achtergrond niet vreemd dat er een nauwe samenhang bestaat tussen de mate van culturele ontwikkeling en de gemiddelde huwelijksleeftijd van de vrouw.
Hoe hoger de leeftijd waarop vrouwen gemiddeld hun eerste kind krijgen, des te groter is het aandeel van de bevolking dat geletterd is.
Todd brengt dat met het gezag van de moeder in verband: een laat huwelijk betekent enerzijds dat de vrouw er relatief sterk staat tegenover haar man en diens familieleden, en anderzijds dat haar positie tegenover de kinderen sterk is.
Een zwakke machtspositie brengt meestal met zich mee dat vrouwen op zeer jonge leeftijd in het huwelijk treden en weinig gezag over hun kinderen hebben.
Hoe het ook zij, het verband tussen de mate van alfabetisering en gemiddelde huwelijksleeftijd van vrouwen staat empirisch was.”

THE BIG SELL OUT

De beste stukken van deze mooie beelden '? compilatie zijn de uitspraken van de Nobelprijswinnaar economie 2001, Joseph Stiglitz. http://www.janvanduppen.be/?p=235.
In een taxi doorheen de neonflikkering van New York vergelijkt hij moderne oorlogvoering met moderne economie. In beide gevallen wordt het hele proces ontmenselijkt.
Anonieme vliegtuigen gooien onzichtbaar van op 10.000 km hoogte verwoestende bommen op onzichtbare en anonieme mensen beneden. Moderne economie gaat ook alleen maar over cijfers zonder dat er nog mensen aan te pas lijken te komen. De dehumanisering lijkt compleet. En dat is vooral handig voor het wegmoffelen van menselijk leed, waardoor de burger bereid is meer te tolereren.
Het lijkt wel een Leninistisch fenomeen, postfactum: mensen zijn makkelijk inwisselbaar en bijaldien individueel overbodig geworden in de dynamiek van een maakbare maatschappij.
En dat wreekt zich, steeds vaker, steeds scherper. Dat heeft Stiglitz goed gezien.
Want oorlog én economie draaien om, door en voor mensen. Zonder die mensen als slachtoffer is de lol voor de winnaar er gauw af.
De film schetst een paar frappante voorbeelden van de gevolgen van privatisering van noodzakelijke diensten en waren: water, elektriciteit, gezondheidszorg en openbaar vervoer, in casu de Engelse spoorwegen.
Maar de film is goedkoop en gedateerd en weet geen perspectief te bieden, behoudens: 'Ik zal ervoor vechten tot ik sterf ', vanwege een Sowetho activist tegen de afsluiting van stroom en de plaatsing van prepaidmeters voor water en elektriciteit.
Of ook de 9 maanden durende strijd in Bolivië Cochabamba waar de hele watervoorziening werd geprivatiseerd in handen van een Amerikaanse firma die de prijzen verdriedubbelde en de wet had laten voorzien dat zelfs het gebruik van regenwater tot haar bevoegdheid behoorde! Rond diezelfde tijd probeerde het VBO in Brussel de Belgische parlementaire delegatie naar de WTO top in Cancun warm te maken voor een ferme steun aan de privatisering van water, omwille van '? ecologische redenen!
Er zou minder misbruik zijn van water als er meer voor moest betaald worden, de kwaliteit zou verbeteren en iedereen zou er tevreden over zijn.

De film heeft iets van een overjaars verhaal, waar het makkelijk doorheen kijken is.
Er wordt teveel gespeeld met het gevoel van verontwaardiging om het aangedane vermeende leed, terwijl nauwelijks een perspectief wordt aangereikt: de Filippijnse moeder die haar zoontje gedialyseerd wil hebben kan dank zij een gift van een parlementslid één (1) dialyse kopen.

Samenlevingsopbouw lijkt zoek, sociale economie als perspectief onbestaande.
Alleen defensieve acties lijken nog wat beelden te leveren.
Een ondermaatse film over een bovenmaats probleem, dat niet met slogans of dito gemekker kan worden aangepakt.
De Engelse spoorwegvakbonder was veruit de beste analist van het privatiseringsprobleem.
Daar is intussen Railtrack voor de infrastructuur opnieuw genationaliseerd.

4 ELEMENTS

Jiska Rickels probeert de vier elementen in haar ?lm fysiek voelbaar te maken. Ze wil dat de kijkers de warmte van het vuur voelen, het claustrofobische gevoel van een steenkoolmijn, de bewegingen en de kou van het zeewater en de oneindigheid van de lucht.
Bevreemdend blussen een tiental Russen reusachtige bosbranden in Siberië met zeer beperkte middele”: een schop, een bijl, een rijf, een fles petroleum en een jerrycan met water. Om resultaat te halen en zelf niet geofferd te worden aan de likkende vlammen hebben ze elkaar nodig.
Vissers uit Alaska gaan de Beringzee op om reusachtige krabben te vangen in kooien met prooien als lokaas. Een helse klus op woelige zee waar de mannen op elkaar moeten ingespeeld zijn om niet geplet te worden tussen de vangkooien en de lieren.
Mijnwerkers uit een hypermoderne Duitse steenkoolmijn worden een post lang gevolgd, nauw op de huid gefilmd, aangrijpend herkenbaar, ook van geluid of lawaai, stof, hitte en dorst.
Astronauten die getraind worden in Kazachstan maken zich klaar voor de vlucht met een raket die majestueus dank zij het vuur ten hemel stijgt.