?

DE MORGEN?21032009?- ZENO: Doeners & Denkers: Jos Geysels en Yves Desmet in gesprek met Luc Ferry en Herman Van Rompuy.

?

Luc Ferry: “Dat is amusant, want net vandaag staat in Le Figaro een stuk van mij over de band tussen christendom en liefde. Het centrale idee in mijn denken is dat de liberale globalisering waarin we zo brutaal geworpen zijn twee effecten heeft op dat thema van christendom en liefde. Het eerste effect is dat we ons verwijderd hebben van het christendom, en het tweede is dat we er opnieuw naartoe groeien, een beetje een paradox, ik geef het toe.?

“We hebben in de afgelopen honderd jaar een deconstructie van traditionele waarden meegemaakt zoals nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid. De twintigste eeuw heeft gewerkt als een zuur op die traditionele waarden. We hebben de tonaliteit in de muziek vernietigd, de figuratie in de schilderkunst, de christelijke waarden, de burgerlijke moraal. Maar niet alleen in de hoge cultuur, ook in het dagelijkse leven is het klassieke en eeuwenoude leefpatroon gedeconstrueerd. Het klassieke dorp, waarin ik nog mijn jeugd heb mogen beleven, is de afgelopen vijftig jaar meer veranderd dan in de vijfhonderd jaar daarvoor. Mijn kinderen kennen geen koffiemolen meer, beseffen niet dat mijn moeder nog de was deed in een gemeenschappelijk bassin met de andere vrouwen van het dorp. Als ik mijn dochter van achttien vertel dat het laatste Zwitserse kanton dat vrouwenstemrecht toestond, dat pas deed in 1991, valt ze van haar stoel.?

“Mensen die uit die tijd zouden terugkomen, sterven hier ter plekke aan een hartaanval. Echtscheiding is normaal geworden, homoseksualiteit eveneens, de dingen zijn op een verschrikkelijk snelle en ingrijpende manier veranderd. Vertel maar eens aan een soldaat van de Grote Oorlog dat er vandaag vrouwelijke generaals en straaljagerpiloten zijn, de man was niet meer bijgekomen van het lachen. Dat is het eerste effect: de deconstructie van de kerk en de traditionele waarden. Dat is het werk geweest van de boh?mes, de mensen van links, de contestanten van mei ‘68, al diegenen die dachten dat je alleen op de ru?nes van het verleden iets nieuws kon opbouwen. De realiteit is anders.

“Want achter de boh?mes stonden de bourgeois. En die hadden er ook belang bij om die traditionele waarden te vernietigen, omdat ze op die manier de gemeenschap binnen konden laten treden in het tijdperk van het grenzeloze consumentisme. Als mijn dochters de waarden zouden huldigen van hun overgrootmoeder zouden ze geen drie gsm’s per jaar kopen. Er was een breuk nodig om het kapitalisme te laten opbloeien op nooit eerder geziene schaal en dat heeft links op een briljante manier gedaan. Het zijn vandaag niet de arbeiders die de niet-figuratieve schilders kopen, maar de captains of industry, die daarmee waarschijnlijk een historische schuld aflossen. Want de logica van de deconstructie en de permanente vernieuwing is net de ideologische motor van het consumentisme en het kapitalisme. Iedere ondernemer weet immers dat wanner hij binnen drie maanden geen nieuwe gsm met meer mogelijkheden en pixels op de markt brengt, hij economisch dood is. Hij is de Picasso van de gsm geworden: deconstrueren en vernieuwen. De boh?mes zijn dus de hoorndragers van de geschiedenis: zij hebben het veld klaargemaakt voor de bourgeois. ‘Sous les pav?s, la plage’, scandeerden ze in mei ‘68. Nee, sous les pav?s, weten we nu, zat het internationale en globale kapitalisme.”

?

?

En dus niet de liefde.

Luc Ferry: “Maar het is mijn vaste overtuiging dat we stilaan binnentreden in een nieuw tijdperk van het humanisme, dat niets meer te maken heeft met het achttiende-eeuwse humanisme van de encyclopedisten, Voltaire en Kant, dat een humanisme was van de Rede, het Recht en de Wetenschap, maar paradoxaal een humanisme dat dichter ligt vrij de christelijke waarden dan ooit voorheen. Vandaag maken we een revolutie mee die in de volgende twintig jaar alles zal veranderen. Meer bepaald de geboorte van een humanisme, niet van de Rede, maar van het Hart. Niet het humanisme van het Recht, maar dat van de Transcendentie, de relatie met de andere.”

?

?

U bent daarvan overtuigd omdat…?

Luc Ferry: “Waarom? Het is de geschiedenis van de familie die Europa echt veranderd heeft, de uitvinding van het huwelijk uit liefde. Dat ontstaat pas in achttiende eeuw en wordt de algemene regel in de twintigste eeuw, ondersteund door het kapitalisme. De geschiedkundigen van de middeleeuwen leren ons dat er toen geen liefdeshuwelijk was, men werd getrouwd door het volledige dorp, in functie van de voortzetting van de naam en het patrimonium, om arbeidskrachten te produceren voor de boerderij. Toen het kapitalisme betaalde arbeid uitvond en de arbeidsmarkt werden de kleine individuen uit de dorpen niet langer boer en christen, maar onttrokken ze zich aan de gemeenschap en gingen in de stad werken. Pas toen kregen bijvoorbeeld vrouwen een financi?le onafhankelijkheid door hun loon, voor de eerste keer ontsnapten ze aan de sociale controle van het dorp en de pastoor. Ze werd vrij van de blikken van de ander en financieel autonoom. Dus ze wil trouwen met een partner naar haar keuze. Zo verandert de familie definitief van structuur, want ze wordt gebaseerd op de liefde, niet langer op berekening.

“Dat is op zijn beurt weer de basis voor de la?citeit in Europa, de scheiding tussen kerk en staat, want het morele kader van die kerk is niet langer toepasbaar. Je ziet de opkomst van de scheiding, want als je een huwelijk aangaat uit liefde is het ook logisch dat je uit een huwelijk stapt als die liefde er niet meer is, een afweging die een eeuw eerder in niemand zijn hoofd opgekomen zou zijn. Toen nam men gewoon een minnaar of ging men naar het bordeel, de enige garantie dat het eeuwige gezin als instituut kon blijven bestaan. Het derde gevolg van het liefdeshuwelijk is dat men zijn kinderen liever zal zien dan ooit eerder in de geschiedenis. De dood van een kind was in de middeleeuwen minder erg dan het verlies van een koe of een paard; vandaag is het het ergste wat iemand kan overkomen.

“Deconstructie van de traditionele waarden ten voordele van het hyperkapitalisme, daarnaast de ontwikkeling van de liefde als nieuwste en sterkste morele waarde, als uiting van een nieuw humanisme, paradoxaal genoeg een postume overwinning van het christelijke wereldbeeld op een ogenblik dat haar instituut, de kerk, in een grote crisis verkeert. Niemand gaat nog naar de kerk, maar de naastenliefde voor de familie en de vriendenkring staat sterker dan ooit tevoren.?

“Wat ik het sacrale noem, is etymologisch verwant met ‘sacrifier’, zich opofferen. Waarden worden sacraal wanneer ik bereid ben er mijn leven voor te geven. Waarvoor hebben Europeanen zich opgeofferd in de loop van de geschiedenis? Voor God, het vaderland en de revolutie. Daarvoor zijn de afgelopen eeuw in diverse oorlogen miljoenen mensen gesneuveld. De jonge Europeaan van vandaag is niet langer bereid voor een van die drie te sterven, want die concepten zijn vakkundig gedeconstrueerd. Maar waarvoor willen we nog wel sterven? Voor medemensen van wie we houden, voor familie, voor onze kinderen. Dat maken we vandaag mee: de sacralisatie van de liefde. Wel, dat is een zeer christelijk concept. En in die analyse vinden we elkaar, ook al ben ik geen gelovige, en u wel.

“Wat passioneert de mensen? Hun familie. Gaan de kinderen niet verkeerd lopen, zullen ze werk vinden, hoe zorg ik voor mijn licht dementerende ouders, hoe overleef ik mijn echtscheiding? Die problemen hebben we allemaal, hetero of homo. Want ik pleit absoluut niet voor de restauratie van het klassieke gezin: je ziet die liefdesbanden evengoed in nieuw samengestelde gezinnen, waar kinderen zich plots van de aandacht van vier ouders verzekerd weten. We zullen allemaal drie of vier carri?res hebben, drie of vier wat langere relaties. Die problemen defini?ren we vandaag nog als individueel, terwijl ze eigenlijk de collectieve problemen van de toekomst zijn. Dat opent ook onze geesten en is belangrijker dan om het even welke ideologie. Kijk naar het rechts-reactionaire gezin, waar de dochter komt vertellen dat ze lesbisch is. Vroeger werd die buiten gegooid, vandaag zullen de ouders hun denkbeelden veranderen, omdat de liefde voor het kind groter geworden is dan hun gehechtheid aan een ideologie. Iedereen aanvaardt dat mensen in hun leven niet altijd alles zelf kiezen. Dat het kan dat ze aan de drugs geraken en dat je ze dan moet helpen. Marxisten en liberalen hebben altijd geloofd dat het priv?leven los stond van de politiek. Mijn stelling is dat het zowat de enige politiek van de toekomst wordt. De politicus die dat begrijpt, heeft de toekomst.”

?

Luc Ferry: “Deze crisis is niet alleen financieel, maar vooral sociologisch en spiritueel. Ze begint in de jaren negentig, wanneer je een enorme herstructurering van de Amerikaanse arbeidsmarkt krijgt. Er ontstaat een kleine elite zeer goed betaalden en een massa proletari?rs met hamburgerjobs, met een ineenstorting van de middenklasse tot gevolg. Nochtans was het net die middenklasse die de economische groei trok. Hoe heeft men gereageerd toen de middenklasse verdween: men is met krediet die groei blijven financieren, en nu blijkt al dat krediet niet meer terugbetaalbaar. Men heeft rijkdom gecre?erd met leningen, niet met salarissen. Dat heeft ook een moreel-culturele oorzaak: men heeft mensen verleid zich in schulden te steken die ze niet konden betalen. Dus je moet niet alleen nieuwe sectoren bedenken, maar ook een nieuwe mentaliteit. Anders is het niet meer dan een vlucht vooruit, een pleister op een houten been. De horizon van huidige consumptie is niet vol te houden, niet economisch, niet ecologisch, niet financieel en ook niet moreel. Nous perdons notre vie ? essayer de la gagner. Dat gaat niet meer. En die vraag zal zich ooit stellen.”

Luc Ferry: ‘Vandaag maken we een revolutie mee die in de volgende twintig jaar alles zal veranderen: de geboorte van een humanisme, niet van de Rede, maar van het Hart. Niet het humanisme van het Recht, maar dat van de Transcendentie, de relatie met de andere.

?

Herman Van Rompuy: ‘Waar ik aan twijfel, is of we opnieuw echt willen werken aan de liefde. Het kan ook dat wat gaat domineren niet de liefde is, maar de onzekerheid, de ongerustheid en de angst’

Luc Ferry: ‘Wat ik een beetje vrees, is dat men te exclusief gefocust is op maatregelen, niet op mentaliteit. Moeten we niet stilaan durven te zeggen dat een ongebreidelde en steeds groeiende consumptie niet alleen niet langer kan, maar misschien ook niet echt ergens voor nodig is??

Herman Van Rompuy: ‘Ideologie speelt vandaag een bijkomstige rol in de politiek. Hoe krijg je een klimaat van solidariteit, openheid, coherentie, cohesie om de problemen waar we voor staan aan te pakken? Hoe krijg je meer eenheid in een samenleving waar geen enkele politieke partij er nog in slaagt meer dan 20 procent te halen?’