Fernando Pessoa, Het boek der rusteloosheid, uitg Privedomein Arbeiderspers 1990

Schitterende bedenkingen bij het veinzen, de noodzaak van de leugen in de kunst, de liefde en het leven.

324. ?Heb ik gelogen? Nee, ik heb begrepen. Begrepen dat de leugen, behalve de leugen die kinderlijk en spontaan is en voortkomt uit de wil om te dromen, enkel en alleen de notie is van het werkelijke bestaan der anderen en van de noodzaak om aan dat bestaan het onze te conformeren, dat er niet aan geconformeerd kan worden. De leugen is eenvoudig de ide?le taal van de ziel, want net zoals wij ons van woorden, wat op een absurde manier uitgesproken klanken zijn, bedienen om de meest innerlijke en subtiele roerselen van ons gevoel en ons denken om te zetten in werkelijke taal, hoewel woorden die roerselen noodzakelijkerwijs nooit volledig kunnen weergeven, zo bedienen wij ons van de leugen en de fictie om elkaar te begrijpen, hetgeen met de waarheid, eigen en onverdraagbaar, nooit zou kunnen.
De kunst liegt omdat zij sociaal is. En er zijn slechts twee grote vormen van kunst ? een die zich richt tot onze diep ziel, de andere die zich richt tot onze oplettende ziel. De eerste is de po?zie, de tweede de roman. De eerste begint te liegen in haar structuur, de tweede begint te liegen in haar intentie. De ene vorm pretendeert ons de waarheid te geven middels aan verschillende voorschriften beantwoordende versregels die indruisen tegen het normale taalgebruik; de andere pretendeert ons de waarheid te geven via een realiteit waarvan wij allen weten dat ze nooit bestaan heeft.
Veinzen is beminnen. Nooit zie ik een bevallige glimlach of veelbetekenende blik zonder me niet ogenblikkelijk af te vragen, ongeacht van wie die blik of die glimlach is, wie er in het diepst van de ziel schuilgaat achter dat lachende of blikkende gezicht, de politicus die ons wil kopen of de prostituee die wil dat wij haar kopen. Maar de politicus die ons koopt, heeft tenminste plezier gehad in het kopen van ons en de prostituee die wij kopen, vond het tenminste plezierig dat we haar hebben gekocht. Hoezeer we het ook willen, we ontsnappen niet aan de universele broederschap. Wij beminnen elkaar allemaal, en de leugen is de kus die wij wisselen.
Schrijven is vergeten. De literatuur is de prettigste manier om het leven te ignoreren. De muziek wiegt, de zichtbare kunsten stimuleren, de levende kunsten (zoals de dans en het toneel) onderhouden. De eerste echter verwijdert zich van het leven, door er een slaap van te maken, de volgende twee doen dat daarentegen niet ? sommige omdat ze gebruik maken van zichtbare en derhalve vitale formules, andere omdat ze leven van datzelfde menselijke leven.
Dat is niet het geval met de literatuur. Die veinst het leven. Een roman is het verhaal van wat nooit is geweest en een drama is een roman zonder dat het verhaal wordt verteld. Een gedicht is de uitdrukking van idee?n of gevoelens in een taal die niemand bezigt, want niemand praat in verzen.