Bozar – El Greco – Domenikos Theotokopoulos 1900

Nog tot 09052010 in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel is het fenomenaal visitekaartje te zien van het Spaanse voorzitterschap van de EU: El Greco.
Hij was een kunstenaar die leefde en werkte op grenzen – vanuit de Kretenzische Renaissance naar Veneti?, Rome en Toledo.
Zo kon hij een unieke stijl ontwikkelen die door zijn tijdgenoten niet altijd gewaardeerd werd, ondanks een fenomenaal commercieel inzicht.
Zijn mani?risme en kleurgebruik onthulde teveel van het schimmenspel achter de religieuze en profane kamerschermen van de macht.
Zo beeldt hij op ?El caballero de la Mano en el Pecho? vermoedelijk Juan de Silva uit, markies van Montemayor en notario mayor van Toledo.
In zijn portretten weet hij oneindig veel beter dan toen gebruikelijk was bij de picturale toppers het karakter te suggereren van de afgebeelde personen.
Hij slaagt erin een indringende driehoeksverhouding te realiseren tussen het personage, de toeschouwer en de schilder.
Voor vele door hem geschilderde machtigen was dit ongetwijfeld een moeilijke confrontatie.
De markies van Montemayor wordt gekonterfeit als het ideaalbeeld van de katholieke edelman, in het teken van trouw – die borg kan staan voor al het geld en de macht die hem wordt toevertrouwd – waar iedere toeschouwer ?n hijzelf goed weet dat in deze pose, kleding en zwaard meer te verbergen dan te betekenen hebben.
Dat de Spaanse Grandes en prelaten bij de unieke en onthullende combinatie van iconenkunst, chiaroscuro, kleurenspel en mani?risme een onbehaaglijk gevoel hadden, is dus niet verwonderlijk. Zijn altaarstukken en wedstrijdopdrachten voor het hof werden met zoveel argwaan bestudeerd door de zeer eerwaarde, geleerde en hoogedelgeboren juryleden, dat hij telkens buiten de boot viel als offici?le schilder van de macht.
Toch slaagde hij erin een commercieel atelier op te richten dat hem en zijn familie ruim economische succes opleverde.
Door de vergelijking van de portretten van o.m. Diego de Covarrubias met die van tijdgenoten is de tentoonstelling ook didactisch boeiend voor de moderne westerse ontwikkeling van de portretkunst en de invloed van El Greco hierop.
De discussies over het afbeelden van het menselijke portret in “>?Ik heet Karmozijn? van Nobelprijswinnaar literatuur Orhan Pamuk is bij de schilderijen van El Greco te volgen:
?De Italiaanse meester had de Venetiaanse edelman zo afgebeeld, dat je meteen kon zien dat hij het was en niemand anders. Als je die man nooit gezien had en men vroeg je hem te vinden, dan zou je hem dankzij dat schilderij, onmiddellijk herkennen in een menigte van duizenden mensen. De Italiaanse meesters hadden een stijl en vaardigheid ontwikkeld waarmee je onverschillig welke man kon onderscheiden van ieder ander, niet dankzij zijn kleding en onderscheidingstekenen, maar dankzij zijn gezicht. Een portret noemen ze dat. ?Als je gezicht op zo?n manier wordt afgebeeld, al is het maar een keer, vergeet niemand je meer. Iemand die naar een afbeelding van jou kijkt voelt je in zijn nabijheid, al ben je nog zo ver weg. Ook iemand die je nooit in levende lijvige gezien heeft, kan, jaren na je dood, oog in oog met je komen, alsof je tegenover hem staat.? Orhan Pamuk, Ik heet Karmozijn ? uitg. Arbeiderspers (39-40)

De catalogus is een schitterend handwerk, vooral omdat door Ana Carmen Lav?n Berdonces zonder taboes wordt ingegaan op de historische betekenis van El Greco en de constructie van de mythe rond hem in Toledo bij de vorige eeuwwisseling. Deze mythe zou later passen in de offici?le cultuurpolitiek en een ferme aanzet geven tot cultuurtoerisme aan het einde van de XIX de eeuw. Met Primo de Riveira en Franco werd de Toledaan ingepast in het conservatieve nationalisme dat een loden deken over Spanje zou spreiden.

Wie was El Greco voor de meeste mensen? Een sombere, donkere,groene, blauwe, gele schilder bij wie het blote vlees lijkt op dat van de doden en het rode vernis, stolsels van pas geronnen bloed…? Emilio Pardo Barz?n.

El Greco 2 El Cubismo Elsene