Bloedgetuigen
21 / 04 / 2011

In het Nederlandse Alphen aan den Rijn werd woensdag een herdenkingsplechtigheid georganiseerd voor de slachtoffers van de schietpartij op zaterdag 9 april in Winkelcentrum De Ridderhof. Majesteit en kroonprins, premier en burgemeester brachten troost en betoonden respect voor het leed en de moed van de vele slachtoffers en hun geliefden.

?Allemaal ??n?

Burgemeester Bas Eenhoorn formuleerde de troostende wensen: ?We zullen sterk zijn en er beter uitkomen dan het was. We zijn vandaag allemaal ??n. Vandaag denken we met zijn allen aan 9 april. We denken allemaal aan de slachtoffers, we denken allemaal aan de nabestaanden, aan al degenen die onderdeel zijn van het drama. Velen zullen het voor altijd met zich meenemen. 9 april is een moment waarvan je zou kunnen zeggen, daarna zijn we nooit meer hetzelfde. Ik ben niet meer wie ik was, geldt voor veel mensen.?

Al kan je natuurlijk bedenken dat de ware omslag reeds had plaats gehad, lang voor de meedogenloze schietpartij door de 24-jarige Tristan van der Vlis. Sinds ?Columbine High School – 1999? in de VS doodden vergelijkbare schietpartijen tientallen mensen, leraren, kinderen: 2002 in een school te Erfurt – Duitsland; 2007 Virginia Tech University – VS; 2007 Tuusula School Finland; 2009 School te Winnenden – Duitsland; 2011 Winkelcentrum Tucson – VS. In Nederland begon het met de moord op een leraar in het Haagse Terra college in 2004.

The Boy in the Bubble

?Bloedgetuigen? op deze schaal kan je moeilijk nog afdoen als incidenten, zeker gezien het vaste patroon waarbij mensen willekeurig gedood worden als slachtvee om de moordenaar te vergezellen in zijn eigen spectaculaire afscheid van de wereld. In wat heet hoogontwikkelde westerse landen worden deze ?shootings? blijkbaar aangericht door jonge mannen die vooral eenzaam zijn, introvert, depressief, contactgestoord. Zij leven in een emotionele ?bubble? en missen of verloren iedere empathie met andere mensen.

Het heeft ook een parallel met zelfmoordterroristen in de naam van een politieke of religieus ideaal, rond de recente en vorige eeuwwisseling. Ook zij verloren hun inlevingsgevoel met anderen, door indoctrinatie, zelfbegoocheling en haat die het hart verwarmt.

Reeds in 1986 schreef Paul Simon hierover op ?Graceland?:

It?s a turn-around jump shot
It?s everybody jump start
It?s every generation throws a hero up the pop charts
Medicine is magical and magical is art
The Boy in the Bubble
And the baby with the baboon heart

And I believe
These are the days of lasers in the jungle
Lasers in the jungle somewhere
Staccato signals of constant information
A loose affiliation of millionaires
And billionaires and baby
These are the days of miracle and wonder
This is the long distance call
The way the camera follows us in slo-mo
The way we look to us all
The way we look to a distant constellation
That?s dying in a corner of the sky
These are the days of miracle and wonder
And don?t cry baby, don?t cry
Don?t cry.

Verweesd

Nederland is sinds de recente politieke moorden, de financi?le en economische crisis zijn vooruitgangsoptimisme kwijt. De elite van het land blijft zich schaamteloos en publiek verwennen met adembenemende bonussen en ontslagvergoedingen, paleizen en feestelijkheden die door de populaire media flink in de verf worden gezet. Voor wie lijdt onder woekerhypotheken, een veel te duur gefinancierde woning die niet meer te slijten is dan met groot verlies, werk en partnerrelatie ziet verdwijnen, is het leven geen feest.

Nieuw-Rechts heeft goed begrepen hoe dat re?el bestaande sociale conflict ook nog eens verscherpt wordt door grenzeloze immigratie en cultureel-religieuze segregatie. Na de moordende schietpartij te Alphen bleef de radio- en tv-verslaggeving urenlang herhalen dat de dader een autochtone Nederlander was, tot ze eindelijk de naam konden vrijgeven. Om erger te voorkomen?
Niet alleen in Nederland broeit onder het plaveisel het moeras.

Ontheemd

Ren? Cuperus van de social-democratische Wiardi Beckman Stichting verwees recent naar een Engels onderzoek van de anti-racisme organisatie Searchlight op de website http://www.fearandhope.org.uk/. Hieruit bleek dat het de facto tweepartijenstelsel – nu eindelijk doorbroken – en het agressieve fascisto?de karakter van extreem rechts in Groot-Brittanni? het zeer grote nationaal-populistisch potentieel onder de bevolking aan het oog hebben onttrokken. Ruim de helft van de Britten voelt zich ontheemd in de globaliserende wereld van arbeidsonzekerheid, massamigratie en individualisering. Men hunkert massaal naar houvast en identiteit, iets wat de gevestigde en technocratische politiek niet kan of wil leveren.

Dat is evenzeer het geval in Nederland en Vlaanderen waar de oude politieke elite zich bij publieke borstklopperij enkel nog in de eigen echo kan verheugen. Zelfverklaarde linkse elites zoeken volume in moord-en-brand geschreeuw, frietrevoluties en andere ?rebellades? om de ?democratie? te redden van rechts-populisme.

?De loopgravenstrijd tussen zogenaamd kosmopolitische hoogopgeleiden en ?communitaristische? lager opgeleiden moet ontregeld worden. Kosmopolieten zijn een stuk minder kosmopolitisch dan ze zich voordoen, en bij veel ?nationalen? draait het uiteindelijk helemaal niet om xenofobie. Hoe leggen we een geloofwaardige verbinding tussen het globaliseringsoptimisme van academische professionals en het achteruitgangsgeloof van bekneld geraakte middengroepen? Van het antwoord op die vraag zal het humeur van Nederland afhangen,? aldus Cuperus.

Bloedgetuigen

In zijn magnum opus ?Bloedgetuigen? heeft Johan de Boose een monument opgericht voor de slachtoffers en al wie betrokken raakte bij de slingerbeweging van idealisme, blind geloof en onbegrepen frustratie in tijden van oorlog. De ?Twintigste Eeuw? sluit zijn roman als het koor van de Griekse tragedie – het gewetenloze geheugen dat ons maant voor wat komen zal: ?

Ik ben u nog een laatste reis verschuldigd, de cirkel moet tenslotte worden rondgemaakt, nondeju, de reis van het tweede deel van mijn leven, waarin de Tweede Wereldscheet centraal bleef staan, haha, alsof men er echt niet genoeg van kon krijgen, nee, alsof het zo bedoeld was, alsof mensenzieltjes elkaar met plezier zoveel leed berokkenden om achteraf weer vijftig jaar te kunnen klagen en rouwen en televisiedebatten organiseren en Holocaustreisjes maken en bonkeren in de modder van het geweten en geld verdienen aan het grootste slachtofferschap, haha, ja, en als het allemaal opgebruikt is en iedereen is weer verwend en ontevreden en de banken gaan failliet en de terroristen verstoppen bommen in vliegtuigen en de oogst mislukt en de demografie daalt en de natuurelementen spannen samen tegen het spilzieke mensdom, haha, ja, dan is het tijd voor een nieuwe Scheet, zoveel is zeker, maak uw borst maar nat, zielenscheetje, mijn zuster de XXIste komt eraan, haha. (719)

Dansen op toevalsvoeten

05 / 04 / 2011

?Het idee dat ?begrijpen? en ?weten? betekenen dat je diep in moet gaan op dat wat we bestuderen, tot we de essentie ervan bereiken, is een mooi idee dat aan het uitsterven is; daarvoor in de plaats komt de instinctieve overtuiging dat het wezen van de dingen niet een punt is maar een baan, dat het niet in de diepte verborgen zit maar over de oppervlakte verspreid ligt (?) In een dergelijk landschap moet de handeling van ?kennen? iets zijn wat verwant is met het snel doorklieven van het menselijk weten, waarbij de verspreide banen die we idee?n, of feiten, of personen noemen opnieuw worden geconstrueerd. In de wereld van internet hebben ze die handeling een exacte naam gegeven: surfen. Zie je de lichtheid van het brein dat op de schuimende golven balanceert? (?) Oppervlakken in plaats van dieptes, reizen in plaats van omlaag duiken, spelen in plaats van lijden.?

Alessandro Baricco, De Barbaren (106)

Multitasking
Snelheid en beweging werden door de futuristen reeds bij het begin van de vorige eeuw van een illusie tot het wezenlijk kenmerk van menselijk leven gepromoveerd. Zij het dat het nog decennia beperkt zou blijven tot een visuele ervaring waaraan jaren noest en nederig handwerk voorafging als schilder, beeldhouwer, fotograaf. Het ging om de idee, de spectaculaire uitstraling zoals bij dandy?s langs stedelijke boulevards of soldaten in schitterende uniformen met bloemenruikers op de borst op weg naar het front. De grote oorlog zou hen mechanisch reduceren tot grauw kanonnenvlees. Het ultieme offer aan de dan nog snelst bevattelijke beweging: kogel of granaat.
Bijna een eeuw later lijkt die futuristische ?beweging? het wezen van menselijk zijn te worden. Kennis verwerven is niet langer ervaring opdoen bij uitputtend graven naar schatten in de diepte. ?Multitasking? heet het nieuwe kennisproces. Alle aandacht zo breed mogelijk spreiden om een zo groot mogelijke oppervlakte te bezetten in de (virtuele) wereld: horen, zien, voelen, ruiken, kauwen, twitteren en niet langer zwijgen. Permanente beweging over wereldwijde web wordt de essentie van de surfende mens met als ultieme en onaantastbare waarde de ?spectaculariteit?.

Spektakelwaarde
Het gaat om dat opwindende m?as-tu-vu-gedrag van Libische jongeren met kefiya sjaal die van pure machtsgeilheid voor de foto hun AK47 in de lucht leegschieten – en dan door de bevriende ondersteuners vanuit de lucht in het vizier worden genomen. Het gaat om rebellen die een oorlog hopen te winnen voor de tv-camera?s omdat alleen de spektakelwaarde van hun optreden hun bestaan bevestigen kan, desnoods als zelfmoordterrorist.
Het gaat om sportlui, celebrity?s en andere publieke figuren van iconische en mimische betekenis, opschepperige hangjongeren en balorige vandalen. Het gaat om de uitvergrote beweging in de spiegelende ogen van wie – ook virtueel – toekijkt. Etalage kijken om je eigen spektakel te zien.

Therapeutische rituelen
Sinds mensenheugenis proberen wij – en wie voor ons kwamen – fenomenen te verklaren en te beheersen die ons overkomen zoals natuurrampen, honger, dorst, pijn, ziekte, verlangen en lust.
Naarmate een mensengemeenschap groter werd ook in contacten met anderen, was er meer nodig om vaak beangstigende gedragsfenomenen en invloeden die als vreemd werden beschouwd te vatten.
Een arsenaal van goden, geesten, engelen, duivels en demonen en tal van rituelen helpen daarmee om te gaan. Dieren- en mensenoffers, pijn en leed, bidden en spelen, krijsen en schieten, vasten en plengen, talismannen en kruidendranken, bezweringsformules en doktoren, pillen en spuiten werden tot grote verfijning verheven om rituele bezweringen een groter therapeutisch effect te geven.

Kunst en cultuur
Dit arsenaal houdt blijvende spektakelwaarde in menselijke kunstuitingen: van de oudste rekenbeentjes uit Midden Afrika, over rotsschilderingen, landscaping, beeldhouw- en schilderkunst, muziek, dans, lichaamsversiering tot de vele verhalen van hen die ooit zochten naar een stem om de angstschreeuw van de natuur te fatsoeneren in de eigen oren.
Sinds de Verlichting is die mystieke techniek in onbruik geraakt, behalve tijdens de wat minder verlichte periodes van ons leven vol intense emoties, dan wel bij mensen voor wie wetenschappelijk ontwikkelde technologie even angstaanjagend blijft als bliksem en donder, bijbel of koran.
Maar ook bij het bezweren en manipuleren van groepsemoties ? publiek en privaat ? is dit oeroude spektakel-arsenaal doorgaans effectiever dan een beroep op rationeel en redelijk gedrag.

Dansen op toevalsvoeten
Surfen op het web wordt naakt dansen om het vuur, zoals onze verre voorouders aan de rand van de savanne. Ons surfgedrag onthult voor ?data miners? ook onze fysieke en financi?le bewegingen, geheime verlangens en diepe angsten, tactische en strategische plannen.
?Privacy? werd een virtueel verlangen of een gekoesterde illusie. Sommigen hopen te ontkomen aan de glurende blikken door zich in het donker van de coulissen te nestelen ver van de schijnwerpers.
De meerderheid laat zich verleiden tot deelname aan het wervelende dansspektakel op een vloer van drijvende bomen. Zoals houtvesters in een oud televisie ?interludium? op de BRT hun enorme stammen over rivieren naar de zagerijen aan de kust loodsten, kunnen we in de (virtuele) publieke ruimte niet stilstaan of we glijden tussen rollende stammen in het kolkende water.
Wie de consequenties van zijn of haar keuze enthousiast weet te dragen ? zoals Sisyphus zijn rotsblok ? tart de goden en bereikt ?dansend op toevalsvoeten? (Nietzsche) de enige uitweg die ons bewegend rest.

Terrorisme met ‘The Boy in the Bubble’
Een bijkomende interpretatie van deze ‘spectaculariteit’ werd reeds in 1986 door Paul Simon op ‘Graceland’ verwoord:

The Boy in the Bubble.

It was a slow day
And the sun was beating
On the soldiers by the side of the road
There was a bright light
A shattering of shop windows
The bomb in the baby carriage
Was wired to the radio

These are the days of miracle and wonder
This is the long distance call
The way the camera follows us in slo-mo
The way we look to us all
The way we look to a distant constellation
That’s dying in a corner of the sky
These are the days of miracle and wonder
And don’t cry baby, don’t cry
Don’t cry

It was a dry wind
And it swept across the desert
And it curled into the circle of birth
And the dead sand
Falling on the children
The mothers and the fathers
And the automatic earth
These are the days of miracle and wonder
This is the long distance call
The way the camera follows us in slo-mo
The way we look to us all
The way we look to a distant constellation
That’s dying in a corner of the sky
These are the days of miracle and wonder
And don’t cry baby, don’t cry
Don’t cry

It’s a turn-around jump shot
It’s everybody jump start
It’s every generation throws a hero up the pop charts
Medicine is magical and magical is art
The Boy in the Bubble
And the baby with the baboon heart

And I believe
These are the days of lasers in the jungle
Lasers in the jungle somewhere
Staccato signals of constant information
A loose affiliation of millionaires
And billionaires and baby
These are the days of miracle and wonder
This is the long distance call
The way the camera follows us in slo-mo
The way we look to us all
The way we look to a distant constellation
That’s dying in a corner of the sky
These are the days of miracle and wonder
And don’t cry baby, don’t cry
Don’t cry

Joan Mir?, het palet van een dichter – tot 19 juni 2011 in ING Cultuurcentrum

?Hoe de chaos bedwingen waaruit die eindeloos vormeloze variatie bestaat: de mens?? – Tristan Tzara (Manifeste Dada)

Zoals wel vaker bij ING op de Hofberg een tentoonstelling die een rustig bezoek waard is.
Joan Mir? heeft ons en onze kinderen in Barcelona en elders al hun jaren kunnen boeien, en ook nu was er heel wat te zien.
Het heeft iets te maken met de evolutie van de kunstenaar zelf, die gedurende zijn lange leven de moed had verschillende keren zijn kunst helemaal opnieuw te benaderen, naar materiaal, vorm en inhoud.

Voor Mir? moest ?een schilderij zijn als een vonk, het moet verblinden zoals de schoonheid van een vrouw of van een gedicht.?

Vroeger vielen me zijn kleuren, lijnen en materiaal gepriegel op.
In Brussel vielen me dit keer zijn bronzen in het oog en zijn eerder monochrome schilderijen en het bijna kalligrafisch werk dat iconisch bijblijft.

In de catalogus staan naast mooie foto?s een paar leuke zinnen: ?Voortaan behoort Mir??s werk tot de schilderkunst die ?de grens die de buitenwereld van de binnenwereld scheidt, heeft overschreden? om daar ?de hele wereld in haar hele geest, in haar essentie? te ontdekken. (...) Door middel van het gebaar sluit ze (de abstractie) aan bij het verlangen om, ver van alle conventies waarin het primitieve samengaat met het kinderlijke, het met mysterie geladen gebaar met het prehistorische ritueel. Allemaal vluchtpunten voor een oeuvre dat de mogelijkheden daarvan veel verder dan het principe van de abstractie heeft ge?xploreerd.?

Cobra heeft een interessante bespreking en een reeks handige links.

Michael Haneke, Das weisse Band

De Oostenrijkse regisseur Michael Haneke won in juni 2009 de Gouden Palm tijdens het filmfestival van Cannes met ?Das weisse Band?, een geheimzinnige vertelling over een Noord-Duits protestants dorp aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Terwijl de autoriteiten in het dorp ? de landeigenaar, de dominee ? zich heer en meester wanen, broeit er iets onder de dorpskinderen en vinden raadselachtige aanslagen plaats.

?Ik kreeg ‘Das weisse Band’ van wie mij zeer lief is en heb hem met toegeknepen keel en pijn in nek en handen bekeken. Deze zwartwit film is meer dan de moeite waard, maar in tegenstelling tot de gebruikelijke interpretaties lijkt de film mij minder te maken hebben met natte dromen over fascisme en fascisering en verrechtsing vandaag. Voor mij gaat het meer over de verantwoordelijkheid van volwassenen die niet willen zien dat hun kinderen het machtsspel dat zij veinzen wegens nog onbevangen al te graag voor werkelijkheid nemen tot hun spel ijzingwekkend ernstig beklijft. Bij hen, hun ouders en de kijker.?Dat hadden ze kunnen vermijden wanneer ze echt om hun dorp en zijn mensen bekommerd waren geweest.?

Zoals ik het aanvoelde bij de dood van mijn vader: ‘Wij moeten spreken over het zwijgen om erger te voorkomen. Zijn vrienden en kameraden hebben samen met hem als jonge mensen door hun zwijgen dit dorp veel ellende bespaard tijdens en na de tweede wereldoorlog. Er is hier toen veel gebeurd, er is hier al die jaren veel verzwegen. Maar er is hier ook veel vergeven en dat heeft aan deze dorpsgemeenschap de mogelijkheid van nieuw leven gegeven. Onderwijzers en pastoors die bij hun gemeenschap blijven, zijn onmisbaar in hun rol als geweten, geheugen en biechtstoel voor wat mensen elkaar blijven aandoen. Het vereist veel moed en liefde om desondanks te midden van de kudde te blijven leven. Respect voor de grijze zone, voor kleine verschuivingen, voor de indirecte taal, de schuine blik en het tedere spel van geven en nemen, van veinzen en liegen kan een bevrijdende onbevangenheid toelaten.?

?Das weisse Band? is een film die blijft pijn doen, bij elke nieuwe visie.